Rutte II door met wankele basis

Het politieke jaar 2013 kreeg gisteravond een afsluiting in stijl: spanning, onduidelijkheid, zenuwslopend overleg en op het allerlaatste nippertje een goede afloop voor het kabinet. Met als plaats van handeling: de Eerste Kamer.

Tot laat in de avond was onduidelijk of PvdA-senator Adri Duivesteijn zou instemmen met een cruciaal onderdeel van het woonakkoord tussen het kabinet en de oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP: de verhuurdersheffing oplopend tot 1,7 miljard die het kabinet oplegt aan de woningcorporaties. Als hij had tegengestemd – en daar hield men in de coalitie tot op het laatste moment ernstig rekening mee – was het kabinet-Rutte II op de valreep van 2013 in grote politieke problemen geraakt.

Duivesteijn hield de spanning er tot op het laatste moment in. Hij liet niets los over zijn intenties, zelfs niet tegen zijn eigen fractiegenoten van de PvdA. Maar tegen middernacht kwam na eindeloos veel mitsen, maren, punten, komma’s en zinswendingen als „soms neem ik een minderheidsstandpunt bij mijzelf in” toch het hoge woord eruit: Duivesteijn kon „leven” met het woonakkoord. Hij nam genoegen met twee bescheiden toezeggingen van minister Blok (VVD, Wonen): de heffing kan op termijn verlaagd worden, en er komt wellicht een investeringsfonds voor het opknappen van oude wijken. Daarvoor komt overigens geen extra geld beschikbaar.

De draai van Duivesteijn maakt de weg vrij voor een akkoord op een ander dossier dat zich al maanden voortsleept: de pensioenen. Het kabinet heeft in principe overeenstemming bereikt met D66, ChristenUnie en SGP over de aanpassing van de belastingvrije opbouw van pensioenen. Later vandaag zou de presentatie van deze deal plaatsvinden, die de schatkist op termijn bijna 3 miljard euro oplevert.

En in stilte werd er nóg een hobbel genomen: staatssecretaris Martin van Rijn (Zorg, PvdA) kreeg de gemeenten gisteren zover dat ze hun verzet staakten tegen zijn hervorming van de langdurige zorg – een andere belangrijke pijler van het kabinetsbeleid.

Inhoudelijk gesproken kan de coalitie dus tevreden het kerstreces in. Rutte II is erin geslaagd om alle belangrijke hervormingen uit het regeerakkoord in gang te zetten – op het leenstel in het hoger onderwijs na. Eerder stelde Rutte II met een sociaal akkoord in de polder en een herfstakkoord in de Tweede Kamer ook al belangrijke veranderingen op de arbeidsmarkt veilig.

Dat is meer dan bijna iedereen op het Binnenhof had verwacht. 2013 was een bizar en onvoorspelbaar politiek jaar, vol akkoorden, cliffhangers en onzekerheid. Regelmatig zag het ernaar uit dat Rutte II het jaar zou eindigen met een miljardentekort op de begroting – of zelfs helemaal zou sneuvelen. Door de last minute-ontsnapping in de senaat kunnen de bewindslieden alsnog opgelucht aan de kerstdis.

Toch is de stemming in de coalitie er na gisteren niet beter op geworden. Duivesteijns guerrilla heeft laten zien hoe kwetsbaar de positie van het kabinet nog altijd is. Omdat Rutte II en de drie ‘constructieve’ partners in de Eerste Kamer een meerderheid hebben van één zetel, kon één dwarse senator de coalitie dagenlang gijzelen.

Duivesteijns eisen zorgden voor irritatie bij coalitiepartij VVD. En misschien nog wel belangrijker: de drie ‘constructieve’ oppositiepartijen D66, ChristenUnie en SGP lieten gisteren intern duidelijk aan VVD en PvdA weten geen concessies aan Duivesteijn te willen doen. Het woonakkoord vormde de basis waarop het kabinet en de drie dit najaar een breder akkoord sloten over de begroting van volgend jaar. Dat uitgerekend deze afspraken dreigden te sneuvelen omdat één van de coalitiepartijen zijn zaakjes niet op orde had, leidde tot stevige wrevel.

Wat betekent dit voor het kabinet in 2014? De hervormingen op de woningmarkt gaan nu definitief door. Maar veel andere afspraken moeten nog door de Tweede én Eerste Kamer: de hervorming van het ontslagrecht, de verkorting van de duur van de werkloosheidsuitkering en de Participatiewet voor de onderkant van de arbeidsmarkt. De concessies van Blok aan Duivesteijn, hoe summier ook, laten zien dat individuele senatoren het kabinet kunnen dwingen tot aanpassingen. Wanneer meldt zich de volgende Duivesteijn?