‘Oppositieleiders zijn gijzelaars van eigen woorden’

Revolutie: bij zowel de gewone activisten als de oppositiepolitici in Kiev ligt het woord voor in de mond. De hoofdstad ziet er inderdaad revolutionair uit. In die zin dat er sprake is van klassieke dubbele macht. Op het Onafhankelijkheidsplein en langs de Chresjtsjatik-boulevard heerst de oppositionele gemeenschap: de Maidan, een burgerrebellie tegen de regering.

Op de heuvel langs de Dnjepr-rivier resideert de ‘macht’ van president Viktor Janoekovitsj: geïsoleerd achter een haag van politieschilden en wegversperringen. Na de mislukte poging van de politie om de barricades vorige week op te ruimen, is verder geweld tussen beide machten uitgebleven.

Maar beneden, in de industrie- en handelswijk Podol, maakt een voorman van de vorige omwenteling, de ‘oranje revolutie’ die president Viktor Joesjtsjenko in 2004 aan de macht bracht, zich zorgen. „De toestand is gevaarlijk”, zegt Roman Bezsmertny, negen jaar geleden als parlementariër en als stafchef van Joesjtsjenko een der zogeheten ‘veldcommandanten’.

Bezsmertny gebruikt het woord ‘gevaarlijk’ niet omdat hij het oneens is met de ‘revolutie’ van 2013 – hij is naar eigen zeggen nog steeds „eenvoudig soldaat” voor de goede zaak – maar omdat hij geen voorlieden ziet die in politieke zin leiding kunnen geven. De parlementaire oppositieleiders, die vier weken geleden door de Maidan werden verrast, hebben weliswaar wat controle op de massa gekregen, ze kunnen zeker niet vrijelijk laveren. „In 2004 begonnen wij de Maidan begin dat jaar al met acties en meetings. We trainden zogezegd Kiev al een half jaar voor de presidentsverkiezingen. Vooraf was duidelijk dat de uitslag zou worden vervalst. De kieswet was er op geschreven. Wij wisten dat de uitkomst op straat zou worden beslist. Wij van de staf hadden toen invloed op de gebeurtenissen", vertelt hij.

Nu is er geen staf en ook geen vooraf geformuleerd doel. „Al is de basisstemming vergelijkbaar, deze Maidan komt van de mensen zelf. Het doel wordt lopende het proces bijgesteld.”

„Het begon toen Janoekovitsj afzag van het associatieverdrag met de EU. Maar het protest kreeg pas massa na het politie-ingrijpen in de nacht van 30 november: het feit dat de politie kinderen toen sloeg, was de vonk”. Sindsdien regent het eisen. De enige constante is de eis dat de regering wordt ontslagen en er verkiezingen komen. Maar Janoekovitsj is daartoe niet genegen. Hij zou alles verliezen in Oekraïne, een land waar macht en rijkdom naadloos zijn verbonden.

Wat kan de politieke elite nog doen? Bezsmertny: „Er is eigenlijk maar één zinnig doel: het ondertekenen van het associatieverdrag. Maar begrijpt het volk dat? De jongeren op de Maidan hebben een andere kijk op het leven. Zij zijn na 1991 opgegroeid in het onafhankelijke Oekraïne. Zij erkennen geen kunstmatige grenzen meer. Wij moesten dat nog wel. Zij begrijpen het fenomeen politieke conjunctuur niet, zoals wij die hebben leren kennen in de Sovjettijd. Omgekeerd is de macht evenmin adequaat. Janoekovitsj en Azarov kennen de samenleving, de waarden en normen van de jonge generatie ook niet meer. En de mijne, die van 2004? Die heeft niets meer in de politiek te zoeken. Althans, dat heb ik voor mezelf besloten.”

„De kansrijkste jongere politicus is bokser Vitali Klitsjko. Maar die heeft geen goed team om zich heen. Arseni Jatsenjoek [leider van de oppositiefractie Vaderland] heeft ook kansen. Maar alleen zolang Timosjenko [ex-premier] gevangen blijft. Als zij vrijkomt, verandert de zaak meteen. Dan worden alle kaarten opnieuw geschud. Timosjenko is niet in staat uit de politiek te stappen. Ze wil wraak”.

Volgens Bezsmertny is er daarom sprake van een „diepe politieke crisis”. In elk Europees land zou het parlement zelf verkiezingen kunnen uitschrijven om uit de „doodlopende straat” te komen. Zo niet in Oekraïne. „Onze grondwet kent die variant niet. De president heeft alle volmachten. Het parlement geen enkele relatie tot de regering. Het parlement kan alleen instemmen met de premier die de president wil benoemen. Alle andere ministers worden benoemd door de president, zonder dat het parlement er iets over heeft te zeggen. En het parlement kan zichzelf ook niet zomaar ontbinden”, aldus Bezsmertny.

Omgekeerd zijn de gewapende machten, de siloviki, een staat in de staat. Oekraïne is de enige sovjetrepubliek die zijn staatsveiligheidssysteem niet heeft hervormd. Alles is gebleven als tijdens de Sovjet-Unie. Ze hebben andere uniformen enzovoort, maar staatsveiligheidsdienst, gendarmerie en politie zijn hetzelfde gebleven.

Een staatkundige patstelling. De enige uitweg uit deze linke crisis? „Dialoog”, aldus Roman Bezsmertny. „Met het duidelijke doel om het associatieverdrag getekend te krijgen. De parlementaire oppositieleiders moeten dat doel oom uitleggen. Maar hoe? Onze staf van 40 mensen pendelde permanent tussen de leiders en het plein. Nu is die structuur er niet. Er is een dissonant tussen de Maidan en de officiele oppositie. Daar maakt de macht gebruik van. De oppositieleiders zijn gijzelaars van hun eigen woorden. De situatie is echt gevaarlijk. De macht zou de zaak nog steeds gewelddadig kunnen beslissen.”