Ook Obama niet naar Sotsji

Er komen steeds meer plaatsen vrij op de eretribune bij de Olympische Winterspelen in het Russische Sotsji. Een kleine twee maanden voor de Spelen op 7 februari beginnen, heeft nu ook president Obama laten weten dat hij niet komt. Ook vicepresident Biden gaat niet, noch first lady Michelle Obama of een van de oud-presidenten.

Het woord boycot valt niet in de verklaring van het Witte Huis. En ook wordt als verklaring niet de omstreden Russische wet genoemd, die ‘propaganda van niet-traditionele seksuele relaties onder minderjarigen’ verbiedt. De president zou domweg geen ruimte hebben in zijn agenda.

Maar de Amerikaanse regering gaf toch een subtiel signaal van protest tegen de ‘anti-homo-wet’. Gisteren werd namelijk ook bekendgemaakt dat de Verenigde Staten bij de openings- en sluitingsceremonie vertegenwoordigd zullen worden door twee niet politieke, maar wel openlijk homoseksuele Amerikanen: tennislegende Billie Jean King en ijshockeyster Caitlin Cahow.

De reeks afzeggingen werd begin deze maand geopend door de Duitse bondspresident Joachim Gauck, die liet uitlekken dat hij niet naar de openingsplechtigheid in Sotsji zou gaan uit onvrede over schendingen van de mensenrechten in Rusland. Van een echte afzegging was eigenlijk geen sprake, want hij was voor zover bekend niet officieel uitgenodigd en had ook nooit gezegd dat hij van plan was om wél te gaan. En staatshoofden, van Duitsland of andere landen, zijn ook lang niet altijd van de partij bij de opening van Winterspelen, die van oudsher aanzienlijk minder politieke uitstraling hebben dan de Olympische Zomerspelen.

Maar de boodschap van de Duitse president kwam niettemin duidelijk over. Zoals ook de gestage reeks afzeggingen die daarna op gang kwam een duidelijk diplomatieke betekenis hebben. Niet zozeer omdat Obama, Gauck en de andere hoogwaardigheidsbekleders die thuis blijven zo gemist zullen worden. Maar omdat de aankondiging van hun wegblijven steeds in het nieuws komt, waardoor er bij iedere nieuwe bekendmaking weer een kleine schaduw valt over dit grote, internationale prestigeproject van president Vladimir Poetin.

Na Gauck lieten ook andere westerse politici weten dat ze niet naar Sotsji zouden gaan, de een met een duidelijker motivatie dan de ander. Eurocommissaris Viviane Reding van Justitie en Burgerlijke vrijheden draaide er niet om heen. „Ik zal zeker niet naar Sotsji gaan zolang minderheden behandeld worden zoals gebeurt onder de huidige wetgeving”, meldde ze vorige week op twitter.

De Franse minister van Buitenlandse Zaken Laurent Fabius zei afgelopen zondag in een radio-interview dat president Hollande ook niet zou gaan, maar gaf daarvoor geen reden. De Belgische premier Elio Di Rupo gaat evenmin naar de Winterspelen, werd gisteren bekend. Maar, liet zijn woordvoerder weten, het was niet voorzien, het stond niet in de agenda en is ook geen boycot zijn. De Canadese stad Vancouver, waar in 2010 de Winterspelen werden gehouden, maakte wel een duidelijk gebaar, door het plan aan te kondigen de openlijk homoseksuele locoburgemeester naar Sotsji af te vaardigen.

Van een diplomatiek sneeuwbaleffect is al met al niet te spreken – daarvoor zijn de aantallen te gering en de meeste motivaties om weg te blijven te omfloerst. Het is op zijn best een besmuikte boycot, een „boycot that dare not speak its name”, om te variëren op het befaamde eufemisme voor homoseksualiteit („the love that dare not speak its name”, uit een gedicht van Lord Alfred Douglas).

In Rusland krijgt het nieuws over de wegblijvende staatslieden amper aandacht in de media. Alleen toen de Duitse president niet bleek te komen, werd Gauck daarover scherp gekritiseerd door politici uit de partij van president Poetin. Sindsdien is het vooral de westerse pers die aandacht aan de kwestie geeft.

Toch kan het uitgroeien tot een aanzienlijke bron van ergernis voor Poetin. Bij Olympische Zomerspelen is de hele wereld vertegenwoordigd, ook grote landen als India die Rusland niet lastigvallen over mensenrechten. Maar Winterspelen zijn een zaak van noordelijke landen, waarbij Europa, VS, Canada en Japan dus een prominentere positie hebben. Protest uit die landen, en wegblijvende prominenten, valt daarom ook meer op.

Maar in de internationale politieke verhoudingen blijft het politieke rumoer rond Sotsji tot nu toe bescheiden, in vergelijking met de werkelijke politieke en diplomatieke krachtmeting die zich op dit moment afspeelt tussen Rusland aan de ene kant en Europa en de Verenigde Staten aan de andere: de crisis over Oekraïne. De vraag welke staatslieden er straks al dan niet acte de présence geven bij de openingsplechtigheid in Sotsji, valt qua politiek gewicht in het niet bij de vraag of Oekraïne zich zal kunnen losmaken uit de Russische invloedsfeer, en via een handelsakkoord toenadering tot de Europese Unie kan gaan zoeken.