‘Mandela was ook een enorme flirt’

Idris Elba schept eer in zijn accenten – en blinkt erin uit. Hij was zo overtuigend als de Amerikaanse gangster Russell ‘Stringer’ Bell in de serie The Wire, dat niemand ook maar het minste vermoeden had dat hij uit Londen kwam. Vorig jaar filmde Elba (41) tegelijkertijd afwisselend voor de superheldenfilm Thor en Mandela: A Long Walk to Freedom; van boze Noorse oorlogsgod naar Zuid-Afrikaans symbool van verzoening, en terug. In typisch Londense Cockney-tongval: „Switchen tussen Thor en Mandela was bizar. Het ene moment de grote staatsman, het volgende een actiefiguur in maillot. Toen besefte ik voor het eerst echt: ik ben een acteur. Ik hou van dat kameleontische. Volgens mij heb ik nog nooit een rol in mijn eigen accent gedaan.” Zijn talent voor stemmen en accenten verklaart Elba uit zijn jeugd: „Ik was een eenzaam kind met een grote fantasie. Wat doe je als je alleen bent en toch met iemand wilt spelen? Twee verschillende stemmetjes opzetten.”

Om Mandela’s specifieke spraak en het zangerige van diens Engels zo dicht mogelijk te benaderen, leerde Elba de basisbeginselen van het Xhosa. Hij kreeg dagelijks een paar uur stemtraining. Maar de voorbereiding voor ‘de rol van zijn leven’ ging veel verder dan alleen techniek, vertelt de acteur in Londen. Hij verdiepte zich in de geschiedenis van Zuid-Afrika, de rituelen van de Xhosa-stam, de invloed van de Nederlanders op het land. „Dat is allemaal bepalend geweest voor Zuid-Afrika, en dus voor Mandela. Om de vorming van zijn karakter te begrijpen bestudeerde ik ook zijn familiegeschiedenis binnen de Xhosa, de positie van zijn voorouders binnen de stam. Zijn hoge status daar was cruciaal voor zijn latere leiderschap.”

Om van Mandela een geloofwaardig personage maken, moest hij op zoek naar de man achter de mythe. „Ik heb verschillende, soms tegenstrijdige aspecten van zijn karakter opgezocht. Hoe warm hij ook overkomt, hij was tegelijkertijd een heel strenge vader, die noodgedwongen op grote afstand stond van zijn gezin. Zijn eerste huwelijk was een pijnlijke mislukking; uit verhalen daarover komt hij niet naar voren als een sympathieke man. Dat soort details maakten hem menselijker, meer benaderbaar voor mij als acteur. Hij was een enorme flirt en hij kon messcherp zijn in het debat.”

Om zich in te leven in Mandela’s gevangenschap op Robbeneiland bracht Elba een nacht door in diens gevangeniscel. „Ik ben exact even lang als Mandela, dus ik paste van kop tot kont precies in die kleine ruimte. Op een avond ging hij slapen in die cel, en ik ook. Ik wilde iets van het gevoel dat je dan hebt ervaren. Ik voelde uitsluitend woede. Maar juist daarom stemde de ervaring me nederig, want Mandela heeft boven die vernedering en woede uit kunnen stijgen, om uiteindelijk zonder bitterheid zijn voormalig vijanden de hand te kunnen reiken. Zonder de jaren op Robbeneiland had dat waarschijnlijk niet gekund. Daar heeft hij tijd gehad om een diepgewortelde visie op de toekomst te ontwikkelen. Zo kon hij een enorme sprong voorwaarts maken toen hij vrijkwam, en zijn land een heilzamer richting op sturen. Maar het offer dat hij ervoor moest brengen was gigantisch.”

Hoewel ze dezelfde lengte hebben, was een fysieke gelijkenis niet van de belang. Regisseur Justin Chadwick koos Elba om diens charisma. Het leidde tot scepsis onder Zuid-Afrikanen.

„Zelfs mensen uit de crew zeiden, gast, we vonden je tof in The Wire. Maar Madiba, weet je het zeker? Zo’n icoon spelen is eervol en angstaanjagend tegelijk. Mijn grootste trots is dat Winnie en hun dochters vonden dat het mij is gelukt om Mandela overtuigend neer te zetten. Nu kunnen critici schrijven wat ze willen, dat kan me niet meer schelen; ik heb hun goedkeuring.”

Elba speelt zowel de jonge als de oude Mandela, met behulp van vier uur visagie. „Dat was zwaar. Op sommige draaidagen ging ik van een dertiger ’s ochtends naar een man van zeventig in de avond. Maar het was ook een goeie manier om mijn personage snel te leren kennen. Ik kon als het ware de hele landkaart van zijn karakter in één keer overzien.”

Voor de houding en gebaren van een oude man nam Elba zijn – inmiddels overleden – vader als voorbeeld. Hij vindt het grappig dat zijn gelijkenis met de oudere Mandela wordt geprezen. „Laten we eerlijk zijn, ik lijk totaal niet op hem. Maar ik sloof me eerst anderhalf uur uit om het publiek mee te krijgen en te laten geloven dat ik Mandela ben. Als ik vervolgens die grijze haren heb en de statige houding aanneem, herkennen mensen opeens het iconische beeld van de oudere Mandela, terwijl ze in werkelijkheid alleen maar een verouderde Idris zien.”