De misstand mag gemeld worden

De politieke carrière van SP’er Ronald van Raak is in één klap geslaagd als het Huis voor Klokkenluiders er komt, zei hij tijdens de behandeling van de initiatiefwet erover. „Dan is het gelukt om het namens de gewone mensen op te nemen tegen de elite.”

Gisteren is dat moment flink dichterbij gekomen: een ruime meerderheid van de Tweede Kamer stemde in met de instelling van zo’n Huis. Zeven partijen dienden het wetsvoorstel samen in. Alleen VVD, CDA en SGP stemden tegen.

Wat verandert er door dit huis? Iedere werknemer – van bedrijf of overheid, van grote of kleine instelling – kan straks (anoniem) melding doen van een vermeende misstand. De klokkenluider krijgt ontslagbescherming als hij melding maakt van een ernstige bedreiging van de veiligheid, de (volks)gezondheid, het milieu, of van de integriteit van het bestuur.

Het Huis doet vervolgens onafhankelijk onderzoek en komt met een feitenrelaas en aanbevelingen voor het bedrijf of de overheidsinstelling in kwestie. Achterliggend idee is dat niet langer het conflict tussen werkgever en klokkenluider centraal staat, maar het oplossen van de problemen.

Opvallende tegenstander van het plan is minister Plasterk (Binnenlandse Zaken, PvdA). Hoewel de PvdA-fractie het wetsvoorstel mede indient, zegt Plasterk dat het idee strijdig is met de Grondwet. Het Huis zou namelijk onder de Nationale Ombudsman vallen, terwijl die alleen bevoegd is onderzoek te doen bij bestuursorganen, niet in het bedrijfsleven. Terwijl het Huis ook bij bedrijven onderzoek moet kunnen doen. Volgens de indieners is het een politieke keuze het instituut die vrijheid te geven.

Het kabinet stelt zich op aan de kant van de werkgevers. Die stuurden gisteren na de stemming meteen een persberichtje uit: dit Huis levert „onnodige schade” op voor bedrijven en samenleving. Beperk de rol van de Ombudsman tot geschillen tussen overheid en burger, schreven VNO-NCW en MKB-Nederland, dan zet de private sector ondertussen zijn eigen onderzoeksraad voor integriteit op. Precies wat regeringspartij VVD liever had gezien.

Het punt is alleen, zegt Ronald van Raak, dat „groot publiek belang niet valt uit te besteden aan een onderneming”. Als werkgevers zelf onderzoek zouden gaan doen naar misstanden, is onafhankelijkheid niet verzekerd. Bovendien is in het verleden wel gebleken dat zelfregulering niet altijd werkt: „In sommige gevallen zijn ogen van buitenstaanders nodig, is bemiddeling van buiten nodig en in het uiterste geval politieke druk.”

Van Raak spreekt namens alle partijen die het wetsvoorstel indienden, dus ook namens regeringspartij PvdA. Daarom wil hij niet al te veel ingaan op de houding van het kabinet. Wel zegt hij dat het „jammer is dat minister Plasterk zich niet aan de gewoonte heeft gehouden zich terughoudend op te stellen bij initiatieven die uit het parlement komen”.