Van wie is de Noordpool? Een potje Arctisch risken

Correspondent Canada

De landen die grenzen aan de Noordpool verplaatsen hun legers op het grote Arctische riskbord. Na een claim op de Noordpool door Canada is deze week de spanning opgelopen over de vraag wie het daar voor het zeggen heeft. Canada kondigde eind vorige week aan dat het aanspraak wil maken op de zeebodem aan de geografische Noordpool, als het die claim wetenschappelijk kan onderbouwen.

De minister van Buitenlandse Zaken John Baird zei dat Canada zijn wetenschappers opdracht heeft gegeven er werk van te maken om de aanspraak op het Arctisch continentale plat ook de claim op de Noordpool zelf te laten omvatten.

Rusland, dat in 2007 een vlag op de zeebodem plantte aan de Noordpool, reageerde geërgerd. Daags na de uitspraken van Baird gaf president Poetin het Russische leger opdracht de aanwezigheid in het Noordpoolgebied te versterken.

Vanwaar de schermutseling over de Noordpool, een onherbergzame plek waar het drie maanden per jaar donker is? De Arctische Oceaan is er 3,6 kilometer diep en bedekt met zee-ijs, de dichtstbijzijnde haven is duizenden kilometers verderop. Niemand gaat er binnenkort iets ondernemen.

Er is veel te verdienen

De Arctische landen (Canada, Rusland, de VS, Denemarken en Noorwegen) proberen elk hun invloed te vergroten in de poolregio, die steeds toegankelijker wordt wegens de opwarming van de aarde. Volgens schattingen bevat het Arctische gebied 30 procent van de onontdekte olie- en aardgasreserves ter wereld. Ook kan scheepvaart er flink toenemen wegens de dramatische dooi van het zee-ijs.

Verdeling van invloedssferen in de Arctische Oceaan verloopt via het Internationale Zeerechtverdrag van de VN, UNCLOS. Volgens dat verdrag kunnen landen delen van de zeebodem claimen als ze kunnen aantonen dat de bodemstructuren een verlenging vormen van hun continentale plat. In die zone heeft een land dan exclusief recht op de grondstoffen onder de zeebodem.

Canada heeft tien jaar bodemonderzoek gedaan in de Arctische Oceaan om territoriale claims te formuleren voor een rapport dat deze maand is ingediend bij de VN – een kostbaar proces. Conclusie van de wetenschappers: Canada kan aanspraak maken op zeker 1,2 miljoen vierkante kilometer aan zeebodem – maar dat gebied miste in hun rapport de geografische Noordpool, het symbool bij uitstek van Arctische hegemonie.

Foutje, vond de regering van premier Stephen Harper, die zich profileert als een sterke voorvechter van de Canadese belangen in de Arctische regio. De premier stuurde de wetenschappers terug naar de tekentafel om de rapportage dusdanig aan te passen dat de geografische Noordpool wél binnen de Canadese claim valt. Mogelijk komen er nieuwe missies om de zeebodem verder in kaart te brengen.

De assertieve opstelling van Harper is terecht, vindt Rob Huebert, Arctisch expert aan de Universiteit van Calgary. „Ik heb nooit begrepen waarom onze onderzoeksschepen tot de Noordpool gingen en niet verder”, zegt hij. „Er is geen duidelijke reden voor. Het zou beter zijn geweest als dit eerder was opgemerkt, maar het is goed dat de regering een positie inneemt om de Canadese claim te maximaliseren.”

‘Canada maakt geen kans’

Volgens Michael Byers, Noordpooldeskundige aan de Universiteit van British Columbia, is de Canadese claim gedoemd te mislukken. De pool ligt aan de Groenlandse kant van de zogeheten Lomonosov Ridge, een onderzeese bergrug die langs de pool loopt. Daarom heeft Denemarken volgens hem de beste papieren voor een claim. Denemarken, dat nauw heeft samengewerkt met Canada aan Arctische onderzoeksmissies, moet zijn rapportage nog indienen.

De claim van Harper is volgens Byers bedoeld voor binnenlandse consumptie. „Harper wil niet de premier zijn die de Noordpool opgeeft”, zegt hij. „Het enige wat hij bereikt is uitstel van het onafwendbare: dat de Noordpool uiteindelijk niet in de Canadese zone van de oceaanbodem zal vallen.”

Uitsluitsel over welk land de geografische Noordpool tot zijn zone van de zeebodem mag rekenen, zal nog jaren op zich laten wachten. Na Canada en Denemarken moet Rusland nog een Arctische claim indienen, nadat een claim in het jaar 2000, inclusief de Noordpool, werd verworpen. Na beoordeling van de rapportages door een commissie moet over betwiste gebieden worden onderhandeld, eventueel gevolgd door arbitrage.

Over één ding zijn de experts het eens: de vraag in wiens zone de geografische Noordpool valt heeft geen praktische betekenis, alleen symbolische waarde. „Behalve als het gaat om de vraag naar de oorsprong van Kerstman, is de geografische Noordpool eerlijk gezegd niet belangrijk”, zegt Huebert. „Waar het om gaat is het maximale grondgebied op te eisen waar je aanspraak op kunt maken, voor de olie- en aardgasvoorraden in de bodem.”