Verraden door het land waar ze van houden

Het ontvoeringsfilmpje van de Nederlandse journalist Judith Spiegel en haar man Boudewijn Berendsen was in scène gezet. Ze leken te vrezen voor hun leven. Maar de tranen van Judith waren geacteerd, bekende het stel gisteren. Na hun terugvlucht uit Jemen, waar ze een half jaar vast hebben gezeten, vertelden de twee op Schiphol tijdens een persconferentie over hun ontvoering. „Het filmpje was vooral goed toneelspel van Judith”, zei Berendsen.

In juni dook de video op. De twee waren een maand eerder ontvoerd in de Jemenitische hoofdstad Sana’a. Omdat er geen schot zat in de onderhandelingen, wilden de ontvoerders dat ze een filmpje opnamen. Spiegel: „Ze dachten dat het een hoop publiciteit zou genereren en dat mensen zich zouden melden met een grote zak geld.”

„Eigenlijk giebelden we nog vlak voor de opnames”, zei Berendsen. Het filmpje moest zo dramatisch mogelijk zijn. De ontvoerders twijfelden nog even of ze een geweer op hun hoofd moesten zetten. Berendsen kreeg de opdracht te huilen. „Ik heb best veel gehuild, maar toen lukte het niet. Dus heb ik maar gezegd dat ik heel bang was.”

Het is tekenend voor het verloop van de ontvoering. Uit het verhaal dat Spiegel en Berendsen gisteren vertelden, blijkt dat ze met typisch Jemenitische gastvrijheid zijn behandeld. Ze hadden redelijk wat privacy, konden televisie kijken en kregen goed te eten. Tijdens de ramadan werden ze zelfs verwend met bergen fruit en mueslirepen.

Wat ze wilden, dat kregen ze

„Het was geen leuke tijd voor ons, maar een nog minder leuke tijd voor onze familie en vrienden die niet wisten hoe het met ons ging”, zei Judith. „Maar het ging best goed. Wat we wilden, dat kregen we. Het enige dat we voor het thuisfront konden doen: zorgen dat we gezond bleven en dat we er niet als verzuurde types uit zouden komen. Dat is volgens mij gelukt.”

Hoewel ze zes maanden zijn vastgehouden door mannen met geweren in de woestijn, vertelden Spiegel en Berendsen gisteren vol humor en zelfspot hun verhaal – met grappige anekdotes, want ook al was er constant de angst te worden doorverkocht aan Al-Qaeda, ze hebben zeker ook gelachen.

Spiegel en Berendsen werden op klaarlichte dag ontvoerd, toen ze op weg waren van de wasserette naar huis, een wandeling van 300 meter. Er stopte een terreinwagen, waar vijf, zes mannen met geweren uitsprongen die hen dwongen in te stappen. Ze wisten meteen dat ze ontvoerd werden. Het moment van de ontvoering had volgens Spiegel één voordeel: ze hadden schone kleren bij zich. „Heel praktisch.”

Die eerste momenten waren enorm beangstigend. Ze reden langs controleposten, maar Spiegel hoopte dat ze niet zouden worden aangehouden, want een vuurgevecht zou weleens bloederig af kunnen lopen. Ook later hebben ze moeilijke momenten gekend. Maar Spiegel zei dat ze gewend raakte aan de angst, al werd ze elke ochtend met gebalde vuisten wakker.

Hun grootste vrees was doorverkocht te worden aan Al-Qaeda. Maar hun gijzelnemers maakten niet de indruk moslimextremisten te zijn. Ze noemden zichzelf piraten, zei Spiegel na haar vrijlating in Sana’a, en dat waren ze waarschijnlijk ook: piraten van de woestijn. „We hebben nooit over religie gesproken om onze positie niet in gevaar te brengen en Judith kleedde zich zoals ze wilde”, zei Berendsen. „Ze droeg korte shirtjes, waar Jemenitische mannen zich niet comfortabel bij voelen. Ook rookte ze een pakje per dag. En tijdens de ramadan mochten we gewoon eten, ook overdag.”

Ze keken tv, realityseries op MTV

Hun eerste schuilplaats was een lemen huisje met een douche en een toilet. „Een hok, heel spartaans.” Tijdens hun gevangenschap hebben ze zoveel mogelijk gedaan om in conditie te blijven. Ze hadden een dagritme en deden lichamelijke oefeningen. „Dan blijf je ook geestelijk gezond.” Zo vulden ze waterflesjes met zand, die ze als gewichten gebruikten. Na twee weken kregen ze een televisie, die voor afleiding zorgde. Ze werden fan van de meest merkwaardige programma’s, zoals Catfish een realityserie op MTV over online dating.

Op een dag vertelde hun bewaker doodleuk dat er een half uur een later tribale oorlog zou uitbreken vlakbij hun huis. Maar ze hoefden zich geen zorgen te maken. Even later hoorden ze schoten. Toen er een granaat vlakbij insloeg, werd hun bewaker doodnerveus. Ze werden verplaatst naar een nieuwe schuilplaats, een mooie kamer voor Jemenitische begrippen, met een echte douche en een ventilator.

Ze hebben overwogen om te ontsnappen – Spiegel schroefde een raam eruit met de achterkant van een lepel – maar ze vonden het risico uiteindelijk te groot. „We zaten in de woestijn en we wisten niet wat we buiten zouden aantreffen. Misschien liep er wel familie van de mensen die ons vasthielden. We gingen er vanuit dat de kans op een goede afloop groot was.”

Vijf weken geleden leken ze vrijgelaten te worden, maar dat bleek vals alarm. „Daarna geloofden we niks meer”, zei Spiegel.

Met boerka’s aan de woestijn in

Maar de verlossing kwam toch. Ze moesten boerka’s aantrekken en hun handen werden beschilderd met henna, zodat ze eruit zouden zien als vrouwen. Daarna werden ze de woestijn in gereden, waar ze werden opgepikt door andere mannen met sjaals en kalasjnikovs. „Even vreesden we te zijn doorverkocht aan Al-Qaeda, maar uiteindelijk zijn we als een pakketje afgeleverd bij de Nederlandse ambassade in Sana’a.”

Ze zeggen niet precies te weten hoe de onderhandelingen over hun vrijlating zijn verlopen en of er losgeld is betaald. „Dat wil ik zelf ook graag weten”, zei Spiegel. „Maar de vraag is of we daar ooit achter zullen komen.”

Voorlopig gaan ze niet terug naar Jemen, wat ze zeer betreuren. Want in de afgelopen vier jaar zijn ze zielsveel van het land en de mensen gaan houden. ‘Achter de woeste koppen blijkt het warmste volk te schuilen dat ik ooit heb ontmoet’, schrijft Spiegel in haar boek Een hoofddoek tegen kogels, dat begin volgende week verschijnt. Daarom was ook zo moeilijk aan die ontvoering: het voelde als verraad. „Ik word nu verneukt door het land, waar ik zo goed voor ben geweest”, zoals Spiegel het verwoordde. Toch heeft de ontvoering hun liefde voor Jemen niet doen bekoelen.

De ontvoeringen zijn een symptoom van de diepere problemen van Jemen. De armoede, het analfabetisme, het gebrek aan investeringen, de afscheidingsbewegingen, terrorisme, de overheid die buiten de hoofdstad nauwelijks macht heeft. Daarover hebben Spiegel en Berendsen tijdens hun ontvoering veel nagedacht – en over het feit dat je zo makkelijk op klaarlichte dag kan worden ontvoerd. „We wisten dat het een risico was, maar we hebben dat risico bewust genomen. We hebben overwogen weg te gaan, maar je hebt er vrienden, werk, een leven, een hond, je gaat niet zomaar weg.”