Polemiek tussen Max Pam en Willem Otterspeer over nieuwe Hermansbiografie

Columnist Max Pam noemt vandaag in De Volkskrant de nieuwe Hermansbiografie van Willem Otterspeer onjuist en onvolledig. Willem Otterspeer reageert in dezelfde krant op de aanval van Pam.

Om te beginnen beklaagt Pam zich in zijn opiniestuk over de dikte van Otterspeers biografie. Zijn Hermansboek, nota bene het eerste deel, telt 826 pagina’s. Opvallend, schrijft Pam, aangezien Otterspeer zich 11 jaar geleden, bij aanvang van zijn biografieproject, smalend uitliet over al die te dikke biografieën.

Ongelukkige titel

Ook de titel van de biografie is volgens Pam ongelukkig gekozen:

“Als Hermans-liefhebber beving mij een gevoel van bevreemding bij de naar Kafka verwijzende titel: De mislukkingskunstenaar. Wat een rare titel voor de meest succesvolle schrijver van de 20ste eeuw. Wat een rare titel voor een schrijver die bijna veertig jaar de Nederlandse letteren heeft beheerst, wat een rare titel voor een schrijver die in belangrijke mate heeft bijgedragen aan de expansie van uitgeverij De Bezige Bij.”

Biografie gemiste kans

De inleiding van Otterspeer wekt bij Pam ‘bevreemding’. Die is volgens Pam te deftig en eindigt met Sigmund Freud, om in de rest van de biografie niet terug te keren. Gek, vindt Pam.

“Freuds droomanalyses zijn voor Hermans, lijder aan nachtmerries, een belangrijke inspiratiebron geweest.”

Ook begrijpt Pam niet waarom Otterspeer geen gebruik heeft gemaakt van de oudere Hermansbiografie van Piet Calis, en brieven van Fiep Westendorp, die een relatie met Hermans zou hebben gehad.

Pam vroeg ook Raymond Benders, de oprichter van het Willem Frederik Hermans Instituut, om een mening over Otterspeers biografie. Benders, zo schrijft Pam in zijn opiniestuk, noemt de biografie ‘een gemiste kans’:

“De vele fouten getuigen van een verkeerde werkinstelling, maar nog erger vind ik het dat de auteur zich onttrokken heeft aan zijn opdracht om een intellectuele en wetenschappelijk verantwoorde biografie te schrijven.”

Kan Max Pam wel goed lezen?

Otterspeer heeft vandaag in een opiniestuk in De Volkskrant gereageerd op de kritiek van Pam. Hij noemt het ‘opmerkelijk hoe de Hermans-kunde vaak ontsierd wordt door schoolfrikkerij’, een zin uit de inleiding zijn biografie.

Volgens Otterspeer is Pams ‘te vroeg verschoten zaad’ samengesteld uit één deel rancune en twee delen roddel. En zijn rancune is volgens Otterspeer makkelijk te weerleggen:

“Ik noem het leven van Hermans niet mislukt, dat doet Hermans zelf. Aan Fokke Sierksma schreef hij: ‘Veel mensen begrijpen niet dat mijn kinderachtigheid bestaat uit een begeerte naar ‘alles’ in vergelijking waarmee ‘bijna alles’ waardeloos wordt.’ Aan Reve: ‘De ‘boodschap’ uit mijn boeken is nu eenmaal de nietigheid van alles - dat zou niet zo wezen als ikzelf deze nietigheid niet onderging.’”

Dat Otterspeer gebruik had moeten maken van een oudere Hermansbiografie van Calis, én Hermans’ vermeende minnares Fiep Westendorp had moeten benaderen, veegt Otterspeer van tafel:

“Pammetje, Calis heeft de jonge Hermans evenmin gekend als ik en wij baseren ons op hetzelfde materiaal, de brieven van Hermans zelf, en daar kon ik in veel ruimere mate over beschikken dan Calis. [..] Ik had Fiep Westendorp aan het woord moeten laten. Maar spiritistisch Petje, ik las die brief pas in 2009, vijf jaar na haar dood, hoe had dat dan gemoeten?”

Otterspeer schrijft verder dat hij blij is verlost te zijn van Raymond Benders, dat ‘operettefiguur.’

Mislukking belangrijk motief in leven en werk Hermans

Bij de bekendmaking van de komst van de langverwachte Hermansbiografie, begin oktober 2013, omschreef uitgever De Bezige Bij de biografie als ‘een nauwgezette reconstructie van de periode 1921-1952’. Met ‘een nieuwe en belangwekkende visie’ op Hermans. Het thema ‘mislukken’, opgenomen in de volgens Pam beklagenswaardige titel, groeide in de beginjaren van Hermans’ leven volgens de uitgever uit tot een belangrijk motief in leven en werk:

“een schrijver die gevangen zat in zijn eigen ambitie om ‘alles’ tot stand te brengen. Een schrijver die gedoemd was onder die ambitie te bezwijken. Een schrijver voor wie de mislukking het belangrijkste motief van zijn leven en werken werd.”

De officiële presentatie van De mislukkingskunstenaar vindt volgende week plaats in de Rode Hoed.