En nu echt met z’n allen tegen de VS

Correspondent Brussel

Zelfs de Britse premier David Cameron, de meest loyale Europese bondgenoot van de Verenigde Staten, kan niet meer beweren dat het business as usual is na de niet aflatende stroom onthullingen over Amerikaanse spionage in Europa.

Toen Europese regeringsleiders tijdens hun laatste top in Brussel, anderhalve week geleden, besloten dat de tijd rijp was voor een niet mis te verstane verklaring over het NSA-spionageschandaal, stemde de Britse premier, die klokkenluider Edward Snowden herhaaldelijk heeft afgebrand als staatsgevaarlijk, hiermee in. Tot ieders verrassing, inclusief die van hoge EU-functionarissen die erbij waren. „Er was eenheid.”

‘We zijn te ver gegaan, soms’

Zelfs voor overtuigde transatlantici zijn het zware tijden. Niemand wil worden gezien als het schoothondje van de VS nu Amerikaanse inlichtingendiensten zichzelf ongebreidelde toegang lijken te hebben verschaft tot Europese persoonsgegevens. De Duitsers, de Fransen, de Europese Commissie: ze eisen op hoge poten uitleg.

De diplomatieke storm noopte de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry vorige week tot de bekentenis dat „we soms te ver zijn gegaan”.

Volgens The Financial Times komt dit mea culpa mogelijk te laat. Duitsland worstelt al twee weken met het nieuws dat ook het mobieltje van bondskanselier Angela Merkel jarenlang doelwit was van de NSA. Het zou daarom zó boos zijn dat het nieuwe voorwaarden wil stellen aan het vrijhandelsakkoord waarover de VS en de EU op dit moment onderhandelen. Berlijn zou nu binnen dit akkoord afspraken willen maken over databescherming, in het bijzonder die van bedrijven, om economische spionage tegen te gaan.

Een opmerkelijk bericht, aangezien Merkel tijdens de top in Brussel nog verklaarde dat de NSA-spionage wat haar betreft losstaat van het vrijhandelsakkoord, waarover de onderhandelingen volgende week een nieuwe ronde ingaan. De onderhandelingen moeten eind 2014 zijn afgerond.

Dus dan maar geen akkoord?

De belangen zijn groot: volgens Brussel zorgt het slechten van handelsbarrières met de VS voor 0,5 procent extra economische groei in de EU, 120 miljard euro op jaarbasis, ofwel 545 euro extra per Europees huishouden.

Bovendien heeft het lidstaten maanden gekost om het eens te worden over de dossiers waarover met de VS gesproken zal worden: zo werden cultuur en de audiovisuele sector op aandringen van Frankrijk uiteindelijk buiten de onderhandelingen gehouden. Een nieuwe discussie hierover kan het akkoord ernstig vertragen.

Volgens de Europese Commissie, ligt er nog geen officieel Duits verzoek om de vrijhandelsgesprekken met de VS aan privacy te koppelen. Eurocommissaris Viviane Reding (Justitie) waarschuwt voor het openen van „de doos van Pandora” als zo’n verzoek er komt. Zij benadrukte vorige week tijdens een lezing in de VS dat databescherming niet te vergelijken is met handelsbarrières. „Het is een fundamenteel recht en is als zodanig niet onderhandelbaar.” Oftewel: het hoort niet thuis in het vrijhandelsakkoord.

Toch is ook Reding niet gerust op een goede afloop, vooral door ontwikkelingen in het Europees Parlement. De bescherming van persoonsgegevens staat daar hoog op de agenda door het NSA-schandaal. Twee weken geleden riep het parlement in een resolutie op tot opschorting van het SWIFT-akkoord met de VS, dat de uitwisseling van bankgegevens regelt.

No privacy, no deal

Ook ‘Safe Harbor’, een regeling over de opslag van Europese privégegevens op Amerikaanse servers, staat ter discussie. Bovendien stuurt het parlement aan op een nieuwe, strenge databeschermingswet, die Amerikaanse bedrijven als Google en Facebook flink parten kan gaan spelen.

Door het verdrag van Lissabon (2009) heeft het Europarlement aan macht gewonnen. Zo kan het verdragen die de EU met andere landen sluit blokkeren. Als de VS er niet in slagen om de zorgen over privacy weg te nemen zou het zomaar kunnen besluiten om „het vrijhandelsakkoord af te wijzen”, aldus Reding.