Kan Zwarte Piet nog wel? Vier vragen rond de groeiende controverse

Kan Zwarte Piet nog, of is de racistische lading rond deze figuur te zwaar? Zelfs de Verenigde Naties vragen het zich inmiddels af, en Sinterklaasorganisaties zijn al bereid het uiterlijk van Zwarte Piet aan te passen. Vier vragen over de spanning rond ons nationale familiefeest, die dit jaar hoger lijkt op te lopen dan ooit.

Niet alleen Prem maakt zich dit jaar extra kwaad aan tafel bij Matthijs van Nieuwkerk, in de hoofdstad vond deze week onder grote belangstelling een hoorzitting plaats met als inzet: geen intocht in Amsterdam dit jaar.

Sinterklaasorganisaties gaven op hun beurt in NRC Handelsblad voor het eerst aan bereid te zijn Zwarte Piet een aangepast uiterlijk te geven tijdens de intocht, en een commissie binnen de VN buigt zich nu over de vraag of Zwarte Piet een racistisch stereotype is. Kortom: de traditionele Sinterklaasviering blijkt nu verre van onaantastbaar. Vier vragen over het hoog oplopende debat.

1. Waarom maakt Zwarte Piet zijn gezicht Zwart?

Kinderen associëren Zwarte Piet doorgaans met roet, zo benadrukken voorstanders van de traditie die al zolang bestaat als we ons kunnen herinneren, inclusief een drukbezochte intocht, de schoen zetten en pakjesavond:

In 1993 werd in het populaire kinderprogramma Dag Sinterklaas de vraag gesteld en beantwoord waarom Zwarte Piet zwart is: “zwarte Piet is zwart, maar onder dat zwart is hij wit”, luidde de uitleg:
http://www.youtube.com/watch?v=hMn6thkorNs&feature=share&list=PLotPqWsany3UrvCG1viyXUnta6ZVcE07E

Het is een verhaal waar tegenstanders geen genoegen mee nemen. Wat nu echt de reden is dat Piet zwart is, is op verschillende manieren uit te leggen. In een documentaire van vorig jaar van Bibi Fadlalla legt historicus Frits Booy uit dat er wel een link bestaat tussen Zwarte Piet en slavernij, al wil dat niet zeggen dat Zwarte Piet direct een slaaf is van Sinterklaas. In de oudste gevonden boekjes waarin het verhaal van de Goedheiligman wordt beschreven heeft hij een Moorse ‘page’ bij zich, een donkere knecht.

In een opiniestuk in de Volkskrant werd deze week echter uitvoerig uitgelegd en benadrukt dat Zwarte Piet nooit een slaaf is geweest. Zwarte Piet is een archetype, beargumenteert Arnold-Jan Scheer:

“Net als Sinterklaas zelf, een hybride wezen, het resultaat van wat ze in de godsdienstwetenschap noemen: syncretisme. Hij speelt een rol, zoals iemand die de nar speelt of in travestie gaat tijdens carnaval. Daarmee worden ook geen vrouwen beledigd. Hij is de ongrijpbare knecht van Sinterklaas, de vrolijke tegenhanger, Tijl Uilenspiegel, Jack Sparrow, Pan, Arlequino (die ook een zwartgemaakt gezicht heeft), de sjamaan, de duivel zoals Rome hem afschilderde, de genezer.”

2. Hoe reageert het buitenland op Zwarte Piet?

Hoe het ook zij, Zwarte Piet is Racisme voor tegenstanders, en zo wordt het vaak geïnterpreteerd in het buitenland.

Twee jaar geleden lag Nederland internationaal onder vuur vanwege de hardhandige arrestatie van de uit Curaçao afkomstige Nederlander Quinsy Gario, een nu 29-jarige dichter die met de leus ‘Zwarte Piet is racisme’ demonstreerde bij de intocht van Sinterklaas in Dordrecht. “Een klap in het ongeschminkte gezicht van de zwarte kunstenaars”, reageerde een bewindsman van Curaçao.

Jessica Olien, een Amerikaanse journaliste, greep het incident aan om onze ‘racistische Kersttraditie’ in verband te brengen met ons koloniale verleden en de harde integratiepolitiek van de PVV. Oliens ervaring met Nederlanders:

“Als je het onderwerp aansnijdt, leidt dit vaak tot woede en frustratie. Liberaal denkende volwassenen vervallen zelfs in het argument dat Zwarte Piet van oorsprong helemaal niet zwart is. Hij is zwart omdat hij door de schoorsteen komt, zeggen ze dan. Maar waarom heeft hij dan geen vuile kleren aan?”

David Sedaris schreef een veelzeggend verhaal: ’6 to 8 black men’, dat hij voorlas tijdens zijn optreden in College Tour:

Vanuit het Amerikaanse perspectief is Zwarte Piet geen optie. Vorig jaar maakte RTL een reportage op plekken in de VS waar een Blanke Piet de Sint vergezelt:

Ook in de ogen van de Britse komiek David Walliams is het fenomeen Zwarte Piet racistisch na een korte kennismaking:

3. Waarom leidt het debat in Nederland nu tot ingrijpen?

‘De felheid van voor- en tegenstanders in het huidige debat bedreigt het kinderfeest’, en dat is de reden voor Sinterklaasorganisaties om nu bereidheid te tonen voor Zwarte Pieten met een aangepast uiterlijk tijdens de intocht. De tegenstanders zijn in het bijzonder te vinden onder Afro-Amsterdammers, ze zijn de vernedering van Zwarte Piet beu.

21 mensen dienden een bezwaarschrift in tegen de intocht van Sinterklaas in Amsterdam vanwege de aanwezigheid van Zwarte Piet, aangevoerd door kunstenaar Quincy Gario. Begin deze maand legde hij zijn standpunt uit in Pauw en Witteman:

De hoorzitting deze week in Amsterdam werd voorafgegaan door een verhit debat in DWDD tussen Prem Radhakishun, aanvaller van de traditie, en Paul Römer, directeur van NTR die de intocht jaarlijks uitzendt:
https://www.youtube.com/watch?v=jJyY8UlZKaU&hd=1

Zwarte Piet kan geleidelijk worden aangepast

Dominee Henk Leegte, voorzitter van het comité dat de Amsterdamse Sinterklaasintocht organiseert, wil gaan praten met de belangrijkste organisaties om “Langs de weg der geleidelijkheid” dingen te kunnen veranderen aan Zwarte Piet. Hij ziet dat de tegenstanders van Zwarte Piet in zijn huidige gedaante zich ergeren, omdat hij te duidelijk associaties oproept met de slavernij.

Directeur van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed vreest voor het ontstaan van twee kampen als die aanpassing er niet komt:

“De weerstand wordt steeds heftiger. Naarmate de protesten tegen Zwarte Piet feller worden, komen er meer aanmeldingen van kinderen die Zwarte Piet willen spelen. Straks hebben we twee kampen in dit land.”

Het lijkt een antwoord op de grootste ophef die vorig jaar werd veroorzaakt binnen het debat toen de Amsterdamse wethouder Andrée van Es zich uitsprak:

“Het Sinterklaasfeest is ooit begonnen zonder Zwarte Piet en het wordt tijd om ermee door te gaan zonder Zwarte Piet.”

Als eerste bestuurder nam ze daarmee openlijk afstand van het fenomeen. Geen schmink, een enkele roetveeg op het gezicht van de Pieten is genoeg, vond de wethouder.

4. Waarom zit de traditie zo diep bij veel Nederlanders?

Maar een groep traditiegetrouwe Nederlanders hecht zeer aan het Sinterklaasfeest, en Zwarte Piet zoals hij nu is hoort daarbij. Punt. Waarom is dat precies?

Bibi Fadlalla stelde de vraag aan verschillende mensen, en kwam erachter dat sommige immigranten zich in sommige gevallen laten overtuigen door de onschuld en vrolijkheid waarmee het feest is omgeven. Ook donkere mannen laten zich niet altijd tegenhouden om voor Sinterklaas te spelen. Want het draait volgens deze mensen niet om huidskleur of slavernij, maar om een kinderfeest. Moeilijk blijft het om aan te geven wie uiteindelijk besluit of iedereen de traditie moet respecteren, of dat Zwarte Piet toe is aan een update.