Shell, Gazprom en de bedrieglijke list met de Artis-ijsbeer

Afgelopen zondag dook in de Amsterdamse grachten een ijsbeer op. Drie dagen later wisten we waarom: het Russische energiebedrijf Gazprom legt in een bizar filmpje uit dat ze de ijsbeer aan de stad Amsterdam schenken. Of toch niet? Nrc.nl ging op onderzoek uit.

Een ijsbeer op een bootje

Zondag voer het bootje door de grachten. Toen wisten we nog niets. Wat we zagen: een ijsbeer, in een kooi, op een kleine boot, met een fanfarebandje dat gezellige deuntjes speelde. De Amsterdamse nieuwszender AT5 kreeg deze foto opgestuurd.

De verklaring: Gazprom schenkt Artis een ijsbeer

Eergisteren werd op YouTube een filmpje geplaatst dat de mysterieuze ijsbeer verklaarde. Het Russische oliebedrijf Gazprom legt daarin uit dat ze samen met Shell op de Noordpool naar gas en olie boren. Om die samenwerking te vieren, besloot Gazprom een bijzonder cadeau aan het Nederlandse volk te geven.

2013 is het jaar van de ecologie voor Gazprom, zegt de voiceover met een sterk Russisch accent. Zo heeft het bedrijf al rendieren, bijzondere vogels en zalm helpen verplaatsen uit plekken waar het bedrijf boort.

Nu, kondigen ze trots aan, hebben ze een “mighty polar bear named Petrov”, gevonden op een van de velden van Gazprom, gevangen en naar Amsterdam gebracht. Voor de Amsterdamse dierentuin Artis, die al jaren geen eigen ijsbeer meer heeft.

Het filmpje deed al snel de ronde op Twitter, waar onder andere muzikant Moby zich afvroeg waarom zijn muziek in het filmpje wordt gebruikt:

thelittleidiot moby some company used my music without permission, and wtf are they doing to this poor polar bear?? http://t.co/0JPGarIaeG @mishathemachine 21 augustus 2013 @ 16:45

Volgen

De site: Shell en Gazprom werken samen vóór de Noordpool

We komen via het filmpje uit bij de site polar-partners.com.

“Welcome to website celebrating partnership for Arctic petroleum project of two mighty companies: Gazprom, Russian energy leader, and Royal Dutch Shell, Anglo-Dutch company with impeccable history of extraction in many fields worldwide.”

Daar wordt ook meer uitgelegd over het voorval. In niet al te best Engels:

“We, Gazprom, give the world precious energy resources that make the world go. Now thanks to our Polar Partner Royal Dutch Shell, we will get ever more energy from the Russian Arctic.

To thank our Dutch friends at Shell for helping to exploit this vast resource, we had to give them a vast gift. But Dutch are well to do. What to give to a man who has everything?

We racked our brains, but finally found an answer in an old news story. It was very sad to learn that over a decade ago, the polar bear at the Amsterdam Zoo died of heart attack during ear surgery. She was never replaced. Until now!”

De vangst van de bewuste ijsbeer wordt uitgebreid in woord en beeld uitgelegd op de site.

“Our hunt begins near Russia’s Prirazlomnoye Oil Fields, where we would prefer bears not to be. They have no interest in industry.”

“Don’t be fooled by how ‘cute’ this looks. The animal is very heavy and requires large helicopter to lift it.”

Twijfels…

Als er nog geen twijfels waren bij de absurditeit van een ijsbeer in een kooi op een bootje door Amsterdam, of Gazproms vreemde idee om als megavervuiler een ijsbeer te redden en aan het Nederlandse volk te schenken, dan zijn die er zeker wel na het zien van deze bizarre site.

Zou Gazprom echt zo blind zijn dat ze denken dat een dergelijke campagne afleidt van boringen op de Noordpool? Daarbij komen het slechte Engels, de rare teksten, de vreemde foto’s, en is dit niet de Russische president Poetin die bij de verdoofde ijsbeer zit?

Is dit wel wat het lijkt? Die “Timur Grigolyuk, the director of Polar Partners, Gazprom’s new venture with Royal Dutch Shell” bestaat die wel? Werkt hij wel bij Gazprom? De naam levert geen resultaat op.

Herman Kievits dan, “vicepresident external communications” bij Shell, die de beer in ontvangst neemt.

Kievits bestaat. En werkt inderdaad in die functie bij Shell. Maar zo te zien nam hij daar enige tijd geleden al afscheid. En is het ook niet de man die we op de foto’s van ‘Gazprom’ zien.

Of toch?

Vreemd dus, alles bij elkaar. We besluiten ‘Polar Partners’ te contacteren op het op de site genoemde nummer. En vanaf dat moment wordt het verwarrend. Nee, zegt een man met perfect Engels accent aan de andere kant van de lijn, wij zijn echt van Gazprom. Deze campagne is echt.

Ze zijn al door andere media gebeld, die op de een of andere manier denken dat dit een grap is, maar dat is het absoluut niet. “Het is gewoon een groot cultuurverschil, tussen de Russen en het Westen, dit is hoe Russen dat doen”, legt hij uit. Het op dergelijke manier cadeau geven van dieren is daar normaal. En het is ter ere van het jaar van de Nederlands-Russische samenwerking. “I can assure you that it’s true”, voegt hij toe.

Waar is die ijsbeer dan nu? Volgens de man, die zich voorstelt als Joseph R. Stuart, woordvoerder voor Gazprom, is er een klein misverstandje geweest. De beer is niet daadwerkelijk bij Artis, omdat Shell en Gazprom nog niet helemaal duidelijk hadden wie nu eigenlijk de verantwoordelijkheid voor de beer had. Daarom wordt hij nu goed verzorgd door specialisten uit Rusland, in een pakhuis net buiten Amsterdam.

Greenpeace?

We vertrouwen het toch niet helemaal. Aangezien de beer niet in Artis is, heeft het geen zin de dierentuin te bellen, maar Shell, die moeten wel van iets weten, toch? Bij navraag blijkt van niet. Ze zijn er al eerder over gebeld, die 22ste augustus, maar dat ze een ijsbeer hebben gekregen van Gazprom is ze onbekend.

Gazprom proberen we drie keer op verschillende nummers te bellen. De eerste persvoorlichter die opneemt, spreekt alleen Russisch. De tweede hangt zonder verdere uitleg op als we vragen of hij Engels spreekt. De laatste neemt herhaaldelijk niet op.

Het vermoeden ontstaat, in toenemende mate, dat dit wel een typische actie voor Greenpeace is. De milieu-organisatie is momenteel bezig met een actie rondom het boren van olie op de Noordpool. Dan traceren we het zogenoemde ip-adres van de server waarop de website stond. Die server bleek de site te delen met de homepage van een webdesigner die eerder een actiesite voor Greenpeace bouwde.

Greenpeace Nederland zegt bij navraag niet achter de actie te zitten. Greenpeace International zou het wel kunnen zijn, zeggen ze daar. Maar als we die ernaar vragen, hebben ze geen idee. “Welke site zeg je? Dit zegt me helemaal niets. Ik bel je erover terug”, zegt de dame aan de lijn. Dat gebeurt niet.

Terug bij af

En dus rest ons niets anders dan de man met het sympathieke Engelse accent, Joseph R. Stuart, nog eens terug te bellen. Ik vertrouw het niet, leg ik hem voor. Je Engels is perfect, terwijl de site in gebrekkig Engels is opgesteld. Timur Grigolyuk vind ik niet op internet, Herman Kievits is niet wie op de foto staat, jullie mailadres vind ik nergens anders op de Gazprom-site, Poetin staat naast de ijsbeer, je ip-adres herleid ik tot een Greenpeace-site, Shell weet van niets. Hoe leg je dit uit? Ben je niet gewoon van een actiegroep, Greenpeace bijvoorbeeld?

Stuart weet al mijn vragen te pareren, houdt vol. Niet iedereen bij in het Polar Partners-team kan even goed Engels als hij, Grigolyuk werkt er pas sinds kort, en kun je me meer vertellen over die Greenpeace-site? We willen natuurlijk niet, Gazprom zijnde, geassocieerd worden met dergelijke organisaties. Wij zijn zeker niet van Greenpeace, wel van Gazprom, is het mantra dat steeds weer herhaald wordt.

Stuart stuurt er nog een mail achteraan:

“Thank you for your phone call. We are seeking to address concerns that you and others have voiced regarding the veracity of this initiative.

I can assure you that this event was indeed organized by GazpromNeft and its contractees, and is in keeping with similar partnerships which you can discover on our website [deze website is zo te zien wel echt van Gazprom, red.]. Ceremonial gifts are a key part of Russian cultural heritage and are intensely popular in the country.

[...] We also wish to note that Gazprom has a long history of helping animals. As part of “Year of Ecology,” we have helped populations of reindeer, birds and salmon while simultaneously preserving wildlife photography on the International Space Station [ook dit lijkt allemaal echt, red.].”

Opvallend detail, Stuart mailt vanaf een ‘@gazprom-press.com’-mailadres, maar dat komt oorspronkelijk uit een Google-mailadres:

En dan nog een mail:

“I just spoke with our legal department. They have requested that you discuss these allegations with them before any broadcast or story suggesting libelous connections with radical groups. The publication of misleading information could cause irreparable damage to high value relationships with our partners such as Royal Dutch Shell. PLC, who are the frequent target of such organizations.”

In de mail wordt verwezen naar Nikolai Dubik, met een Russisch nummer. Die blijkt ook echt bij Gazprom te werken.

En dan…

De verwarring op de redactie is dan compleet. Het lijkt te absurd om waar te zijn, maar de man aan de telefoon houdt vol en Nikolai Dubik is echt van Gazprom. De sites van Gazprom en Polar Partners zijn soms nauwelijks uit elkaar te houden. Zit hier een georganiseerde groep acteurs achter, of is het verhaal dan toch waar?

We besluiten er een nachtje over te slapen. En dan komt het antwoord, in de vorm van een nieuwe mail:

“Greenpeace Netherlands was not involved in this action - it was organized by the Yes Lab with some help from Greenpeace International in the USA. We enjoyed the project and hope you did too. Please feel free to email me back for any questions at all.”

In een bijgesloten persbericht staat uitgelegd dat the Yes Lab (“The Yes Lab is devoted to helping progressive organizations and individuals carry out media-getting creative actions around well-considered goals”) en dus inderdaad Greenpeace toch achter de actie zitten, met uitspraken als:

“Our polar bear circus was absolutely insane, but not half as insane as Gazprom and Shell’s Arctic deal. They want to exploit melting sea ice to drill for more oil. Shell screwed up badly in Alaska last year, so they’re taking advantage of Russia’s weaker regulations to take huge risks over there instead.” - James Turner, Greenpeace International.

“It’s a national embarrassment that the most famous Dutch company is teaming up with one of the world’s most notoriously corrupt state-owned corporations. Shell used to have standards, didn’t they?” - Richelle Dumond, Nederlands activist en vrijwilliger bij Yes Lab.

“Gazprom made it very easy for us. Their actual PR is extremely inspiring.” - Andy Bichlbaum, Yes Men.

“If you want a good laugh, just take a look at what Gazprom writes about reindeer, birds and salmon for their ‘Year of Ecology’ page.” - Mike Bonanno, Yes Men.

“Not to mention launching a USB key with animal jpegs into outer space. Now that’s inspiring.” - Sean Devlin, Yes Lab

De échte hoax is volgens Greenpeace International niet de ijsbeer, maar dat Shell en Gazprom de wereld ervan hebben weten te overtuigen dat ze kunnen boren op de Noordpool, en dat ze “niet verantwoordelijk zijn voor de instorting van onze ecosystemen”.

Maar wie was die Joseph R. Stuart dan eigenlijk? “Joseph R. Stuart was a member of the campaign team - I can’t say any more than that!”, antwoordt James Turner van Greenpeace.

En de beer? Die was ook niet echt. Het was een berenkostuum, dat ook in deze video, van een eerdere campagne van Greenpeace, nauwelijks van echt te onderscheiden is: