Bo Xilai, ooit de ‘rode kroonprins’ van China, staat vandaag voor de rechter

Vandaag begint het proces tegen Bo Xilai, niet zo lang geleden nog de ‘rode kroonprins’ van China. Hij is aangeklaagd voor corruptie en machtsmisbruik in China’s grootste politieke crisis sinds decennia. Vier vragen over de zaak-Bo.

Wie is Bo Xilai?

Bo Xilai (64 jaar oud, zoon van Bo Yibo, een van Mao’s getrouwen) leek tot anderhalf jaar geleden een van de machtigste mannen ter wereld te gaan worden. Hij was partijchef in miljoenenstad Chongquing (Google Maps) en ambieerde een plek in het Politbureau, het centrum van de Chinese macht. Het zogenaamde permanente comité daarvan kent slechts negen leden, onder wie de president en de premier. Zeven van de negen zouden eind vorig jaar met pensioen gaan en Bo wilde één van die vrijgekomen plekken innemen.

Totdat hij van zijn voetstuk viel had hij daar uitstekende kaarten voor. Bo was een televisiegenieke, charismatische en populistische politicus die vooral onder de armen erg veel steun genoot.

De Chinese onderzoeksjournalist Yang Hai Peng zei eerder deze maand in NRC Handelsblad:

“Hij is een uitstekende spreker, van het niveau van Bill Clinton, hij was de beste van alle politieke leiders van zijn generatie, en hij weet heel veel van de andere rode families, die met hun netwerken China besturen.”

Wat heeft hij gedaan?

Bo werd in september 2012 uit de Communistische partij gezet en vervolgd. In de officiële aanklacht wordt hij beschuldigd van ‘machtsmisbruik in een openbare functie’ en ‘het aannemen van illegale gelden in extreme mate’. Maar de politieke crisis rond zijn persoon begon met een moord.

Op 14 november 2011 werd de 41-jarige Britse zakenman Neil Heywood dood gevonden op zijn hotelkamer in Chongqing (de stad waar Bo partijchef was). Hij was vergiftigd met cyanide. De vrouw van Bo, Gu Kailai, bekende tijdens het proces in augustus 2012 de moord te hebben gepleegd na ruzie over een financiële kwestie.

Gu werd tijdens een haastig proces veroordeeld tot een voorwaardelijke doodstraf - wat in de praktijk neerkomt op een levenslange gevangenisstraf.

Volgens de aanklacht tegen Bo probeerde hij de door zijn vrouw gepleegde moord te verdonkeremanen. De zaak kwam aan het licht via de politiechef van Chongqing, Wang Lijun, die naar het Amerikaans consulaat vluchtte, naar eigen zeggen omdat Bo hem probeerde om te brengen.

Daarnaast wordt Bo beschuldigd van zelfverrijking en ook zou hij twintig Chongqingse zakenmannen en politieke tegenstanders (onder wie journalisten) hebben gearresteerd. Drie van hen werden geëxecuteerd na beschuldigingen van corruptie, naar later bleek op basis van gefabriceerde aantijgingen.

Welke straf hangt hem boven het hoofd?

Een minder hoge dan aanvankelijk gedacht werd. In de al gepubliceerde aanklacht worden veel lagere bedragen aan zelfverrijking genoemd dan eerder de ronde gingen: 3 miljoen euro tegenover 123 miljoen. In een eerdere beschuldiging waren ook ‘onbetamelijke relaties met vrouwen’ opgenomen, maar dat is er nu uit. Vermoedelijk ontloopt hij de doodstraf.

Oscar Garschagen, China-correspondent van NRC, schreef vorige maand:

“De publicatie van de aanklacht en de locatie van het proces wijzen erop dat de nieuwe partijleider Xi Jinping met de verschillende fracties in de CPC en andere machten consensus heeft bereikt over de straf die Bo zal krijgen. Als vergelijkbare zaken als maatstaf worden genomen wacht Bo Xilai twintig jaar tot levenslang.”

Het lang uitgestelde proces vindt plaats in provinciestad Jinan, ver van Bo’s machtsbasis Chongqing. Het zal een korte rechtszaak zijn, omdat alleen het vonnis nog maar hoeft te worden voorgelezen. Waarschijnlijk duurt het niet langer dan een paar uur. Media en andere belangstellenden zijn niet welkom.

Wat betekent het voor de nieuwe Chinese leider Xi Jinping?

Ook al staat al min of meer vast dat Bo de gevangenis in gaat, dan nog kan hij Xi Jinping, sinds november vorig jaar president van China, veel schade berokkenen. De Chinese onderzoeksjournalist Yang in NRC:

“Tenzij je hem volspuit met een verdovend middel weet je nooit hoe hij zich tijdens een proces zal gedragen en wat hij zal zeggen. Hij heeft namelijk niets meer te verliezen. Dat is dus riskant voor de partij die de eenheid wil herstellen, ook al is dat een façade.”

Voor Xi betekent het proces tegen Bo dat hij een gulden middenweg moet vinden. Bo heeft gezegd een openbaar proces te willen, dat op televisie te volgen is. Dat zou voor hem als begenadigd spreker positief zijn geweest. Daar wilde Xi uiteraard niet aan meewerken. Bo zou een boekje kunnen opendoen over de rode families die met hun netwerken China besturen en dat zou het aanzien van de partij aantasten.

Toch is een geheim proces ook geen optie, zei Yang:

“Xi spreekt vaak over China als rechtsstaat met respect voor de wet. Een geheim, voorgekookt proces is daarmee in strijd, dat zou een lachertje maken van alle justitiële hervormingen. Xi Jinping wil dat het hoofdstuk Bo Xilai op geloofwaardige wijze wordt afgesloten. Als de indruk blijft bestaan dat het om een politieke afrekening gaat, zullen de talrijke aanhangers van Bo zich blijven roeren en dat is slecht voor de eenheid van de partij.”

John Foley, China-redacteur bij Breakingviews van Reuters, verwoordde Xi’s probleem in maart als volgt:

“Een harde straf zou als voorbeeld dienen voor degenen die de politieke orde uitdagen. Het zou ook de kans verkleinen dat Bo ooit een comeback zal beleven. Maar een té harde straf zou de zorgen doen toenemen over China’s ontoereikende rechtsysteem.”

Kortom: te verwachten valt dat Bo vandaag in een kort, procedureel proces veroordeeld wordt tot een gevangenisstraf van enkele tientallen jaren tot levenslang. Na afloop van de voor pottenkijkers afgesloten rechtszaak zal een zorgvuldig geredigeerd verslag naar buiten worden gebracht. Zoals Yang in de krant zei: “De kluis met geheimen van de partij stond even op een kier, maar is allang weer op slot gedaan.”