Dit diertje is té snoezig

De mollige Sonya zit op een dekbed in een Russisch flatje. Ze wordt door een giechelende vrouw gekieteld. Langzaam strekt Sonya haar pluizige armpjes uit. Snoezig, vonden miljoenen mensen die het YouTube-filmpje van Sonya zagen. De primatoloog Anna Nekaris keek ernaar met afgrijzen.

Wat Nekaris weet, en de meeste kijkers niet, is dat de hulpeloze Sonya stijf staat van de stress. Door haar armen omhoog te houden, probeert ze zich aan haar kietelende belager te onderwerpen. Verkrampen als verdediging.

Sonya zou niet gekieteld moeten worden. Ze zou zelfs geen huisdier moeten zijn. Sonya is een plompe lori.

Plompe lori’s zijn nachtdieren. Ze leiden een verborgen bestaan in de regenwouden van Zuidoost-Azië, van India tot aan de Filippijnen. Stropers roven de lori’s uit Zuidoost-Azië, waarna ze op markten te koop worden aangeboden, met afgeknipte tandjes zodat ze niet meer kunnen bijten – een loribeet is giftig. De lori’s worden gesmokkeld voor de exotische huisdierenmarkt en lokaal tot traditionele geneesmiddelen verwerkt.

Bij het grote publiek was de plompe lori onbekend. Tot Sonya in de lente van 2009 uitgroeide tot internetfenomeen: veertien miljoen mensen hebben het filmpje van Sonya inmiddels bekeken. „Ineens kende iedereen de diersoort die ik al twintig jaar onderzoek”, zegt Nekaris aan de telefoon.

De plompe lori dreigt nu aan zijn eigen populariteit ten onder te gaan. Vooral in Japan, maar ook in Rusland en het Midden-Oosten, zijn lori’s gewilde huisdieren. Wie slow loris op Google invult, krijgt ‘for sale’ en ‘pet’ als zoeksuggesties. Op YouTube verschijnen voortdurend nieuwe filmpjes. Lori met paraplu. Lori met haarborstel. Lori eet banaan.

Voor een primatoloog die zo begaan is met haar studieobject, klinkt Nekaris opvallend kalm als ze de huisdierhype rond de plompe lori beschrijft. Collega’s noemen haar realistisch en goed geïnformeerd, maar ook gedreven en gepassioneerd in wat ze doet. Nekaris is hoogleraar antropologie en primaatbescherming aan de Oxford Brookes University. Ze zet zich al jaren in voor het behoud van de plompe lori.

Aan de ene kant is Nekaris een natuurbeschermer van het klassieke slag, in de traditie van Jane Goodall en Dian Fossey. Ze geeft lezingen, treedt op in documentaires en heeft verschillende projecten voor de bescherming van lori’s opgezet, zowel internationaal als lokaal. Maar de lori-expert voert ook digitaal campagne. Ze maakt YouTube-filmpjes, schrijft Wikipedia-artikelen en tweet onder de naam van de fictieve lori Little Fireface, een vertaling van de Soendanese naam voor de plompe lori. Natuurbescherming 2.0. Nekaris moet wel, vindt ze zelf, gezien de online-populariteit van de lori.

Nekaris wil de lori-hype keren door hem te begrijpen. Onlangs verscheen een artikel van haar hand in het wetenschappelijke tijdschrift PLOS ONE, waarin ze de reacties bij lorifilmpjes onder de loep nam. Wat voor mensen bekijken deze filmpjes? Wat schrijven ze? En: hebben haar digitale campagnes eigenlijk wel zin?

Een beetje, lijkt het. Het aandeel van kijkers dat wijst op de illegale smokkel en de praktijk van het tandenknippen is de afgelopen jaren gegroeid, al blijven de populairste reacties ‘Wat schattig!’ en ‘Ik wil er ook één!’

Waarom die bezieling voor de lori?

„Lori’s waren nog nooit in het wild bestudeerd toen ik twintig jaar geleden met mijn onderzoek in India begon. Zelfs de lokale bevolking bleek de plompe lori’s vooral van de markt te kennen. Iemand moest zich toch om deze diertjes bekommeren, dacht ik toen. Uiteindelijk ben ik zelf die persoon geworden.”

Hoe groot is het probleem van de illegale lorihandel?

„We denken dat er op Java ongeveer 15.000 lori’s per jaar verhandeld worden. Dat is een ruwe schatting, maar duidelijk is dat er veel meer dieren worden gevangen dan er geboren worden. Ook jagers stellen vast dat plompe lori’s steeds zeldzamer worden.

„In Cambodja hebben we eens een stel lori’s met een radiozender uitgerust. De helft van die dieren werd gestroopt. ‘We vroegen ons al af waarom ze een halsband droegen’, zeiden de jagers achteraf.

„Het is gewoon te makkelijk om ze te vangen. Plompe lori’s zijn traag. Als je een boom inklimt waar ze inzitten, pluk je ze zo van de tak. Of je zaagt de tak af, dan ploffen de lori’s op de grond.”

Door al die internetaandacht weten meer mensen van het bestaan van lori’s. Is dat niet positief?

„Voor exotische diersoorten is het eerder een vloek dan een zegen als ze wereldberoemd worden. De clownsvisjessoort uit Finding Nemo is inmiddels bedreigd. De illegale handel in uilen nam toe toen de Harry Potterfilms uitkwamen. Precies hetzelfde zie je nu gebeuren met de lori. Publiciteit betekent vernietiging.”

Makers van de filmpjes zeggen vaak dat ze de lori legaal in een dierenwinkel hebben gekocht.

„Dat is onwaarschijnlijk. Plompe lori’s planten zich langzaam voort. Vrouwtjes zijn zes tot zeven maanden zwanger en doen er bijna anderhalf jaar over om een jong op te voeden. Als er al eens een lori in een dierentuin wordt geboren, dan wordt dat groots gevierd.

„Lori’s in gevangenschap kampen vaak met allerhande kwaaltjes. Ze lijden aan overgewicht, stress, diabetes en tandproblemen. Domesticeren is onmogelijk. De lori’s die in Japan in dierenwinkels worden aangeboden, zijn bijna zonder uitzondering uit het wild afkomstig.”

Zou YouTube filmpjes van lori’s als huisdieren moeten weren?

„Video’s met wapens, drugs of porno kun je met één druk op de knop rapporteren. Zulke filmpjes worden bijna direct verwijderd. Misbruik van dieren kun je ook melden, maar als je een illegale diersoort als huisdier ziet, heb je die mogelijkheid niet. Het dierenleed is niet zichtbaar als je zo’n filmpje ziet. De beoordelaars zien een schattig diertje dat gekieteld wordt en denken dat de melding een grap was.”

Is het niet de verantwoordelijkheid van de gebruikers zelf om lori-filmpjes af te wijzen?

„Dat zou mooi zijn, maar in de praktijk gebeurt dat niet. Laatst verscheen er een nieuwe video van een plompe lori die met een vork een rijstballetje eet. Op dat filmpje kwamen kalme reacties van kijkers die wezen op de problemen rondom de illegale lorihandel. Deze commentaren werden naar beneden gestemd door mensen die de video schattig vinden. ‘Je verpest mijn dag, ik kom hier gewoon om een leuke video te kijken’, was hun reactie.”

Jullie onderzoek laat zien dat vooral westerlingen op de filmpjes reageren. Slechts één procent van de reacties komt uit Azië, waar de lori inheems is.

„Dat klopt. Aziaten hebben hun eigen uploadsites. Als je op die sites rondkijkt, kom je andere lori-video’s tegen dan op YouTube. Het percentage bezorgde reacties ligt daar ook veel lager, bijna iedereen reageert met ‘Ik wil er één’. Soms kun je zelfs lezen naar welke winkel je moet gaan om een lori te kopen.

„In het Westen zit dierenliefde veel meer in de cultuur ingebakken. Wij groeien op met verhalen en tekenfilms waarin dieren de hoofdrol spelen. In andere delen is dat anders. Met video’s, artikelen en lokale projecten proberen we de bevolking in het leefgebied van de lori meer bewust te maken van dierenrechten.”

De situatie klinkt vrij hopeloos. Is het niet deprimerend om voor het behoud van de lori te strijden?

„Absoluut niet, ik put energie uit kleine, lokale successen, zoals in het Indonesisch dorpje Sumedang. Daar leefde iemand die zijn inkomen aanvulde met de jacht op lori’s. Voor jonge dieren kreeg hij het meest betaald, genoeg om een pakje sigaretten van te kopen. Een handelaar kocht de dieren op en bracht ze naar de grote dierenmarkten. De man ging een keertje mee. Op de markt zag hij hoe de tanden van de lori werden afgeknipt. Het diertje schreeuwde het uit, het bloed droop uit zijn bek. Vanaf die dag wilde hij nooit meer lori’s vangen.”

In twintig jaar tijd is de lori van onbekende bosbewoner een huisdierhype geworden. Hoe staat het over twintig jaar met de lori?

„De trend om lori’s als huisdieren te houden is dan hopelijk overgewaaid. Het zou mooi zijn als tegen die tijd een gedomesticeerd huisdier de nieuwe viral zou worden.” Lachend: „Een tamme hamster zou mooi zijn.”

„Maar als het stropen van lori’s onverminderd doorgaat, zullen er minimaal twee soorten uitgestorven zijn, of ten minste ernstig bedreigd. Veel lori’s zullen in opvangcentra zitten.”

Dan toch, aan het einde van het gesprek, klinkt er frustratie in de stem van Nekaris.

„Weet je wat het is? Kleine dieren zijn underdogs. Ze leggen het in de strijd om de aandacht af tegen charismatische tijgers, panda’s en neushoorns. Maar de kinkajoes, vliegende katten en solenodons van deze wereld hebben ons net zo hard nodig.”