In elke gemeenteraad is het wel een keer raak

In vrijwel elke gemeenteraad is het wel een keertje raak, en in tijden van crisis nog wat vaker. Dan loopt een raadslid van SP / Lokaal Belang / Ouderenpartij naar de microfoon en zegt dat hij zich niet kan voorstellen dat het college van burgemeester en wethouders werkelijk van plan is miljoenen te steken in een nieuw gemeentehuis / een muziekgebouw / een metrolijn, terwijl wordt bezuinigd op scholen / groenvoorziening / ouderenzorg.

In Amsterdam overkwam het burgemeester Van der Laan dit voorjaar toen hij voorstelde 6,7 miljoen euro te reserveren voor de kosten van de inhuldiging van koning Willem-Alexander. Fractievoorzitter Laurens Ivens van de SP naar de microfoon: ,,Het is vreemd dat Amsterdam de kosten draagt van zoiets feestelijks, terwijl de stad ondertussen zelfs aan het bezuinigen is op het bestrijden van kinderarmoede.” Van der Laan was geïrriteerd: „We kunnen tegenover elke uitgave die we doen de daklozen zetten. Het moet niet iets worden waarvoor wij ons schamen als het op de tv komt. Dat kost een paar centen.”

In Den Haag klonk soortgelijke retoriek tijdens debatten over de bouw van het Spuiforum, een nieuw cultuurpaleis dat de Dr. Anton Philipszaal en het Lucent Danstheater moet vervangen. Kosten voor de gemeente: 181 miljoen. En voor vanavond stond in de raad van Rotterdam het debat over het nieuwe Feyenoordstadion op de agenda. Maar het college van b&w trok vanmorgen het voorstel in, omdat er geen meerderheid meer voor is. Eerst collegepartij D66 en gisteren ook Leefbaar Rotterdam hebben laten weten dat ze de plannen voor een nieuwe Kuip, waarbij de gemeente voor 165 miljoen garant moet staan, niet zullen steunen.

Van der Laan mocht van de Amsterdamse raad die 6,7 miljoen uitgeven en haalde zijn gelijk: na het inhuldigingsfeest is Amsterdam overladen met lof. Het is zeer de vraag of het stadsbestuur van Den Haag erin slaagt zijn plan door de raad te loodsen. In Den Haag hebben de leden van de lokale PvdA ‘hun’ fractie gemaand alsnog tegen te stemmen. Doen ze dat, dan is het college zijn meerderheid kwijt als de raad volgende week moet besluiten.

Grote projecten met gemeenschapsgeld, hoe hard ook verdedigd met het argument dat ze hun geld heus zullen opbrengen en dat de burgers er over tien jaar blij mee zullen zijn, zijn kwetsbaar voor retoriek, niet alleen van raadsleden. Verslaggever Paul Verspeek van Radio Rijnmond schrijft in een column dat hij als liefhebber van de oude Kuip wel wil instemmen met de bouw van een nieuw stadion, op voorwaarde dat daar „geen witte wijn meer wordt geschonken. Alleen bier en cola”. Zelfverklaard ADO-fan Peter Crama twittert: „Dat hele Haagse spuiforum is gewoon cultuur voor de elite.” Onder een internetpetitie tegen het Spuiforum (kernzin: „Op een moment dat subsidies stoppen, gezelschappen dreigen te verdwijnen, wil de gevestigde politiek vasthouden aan een prestigeproject”) staan intussen zo’n 9.000 handtekeningen.

Haags wethouder Marnix Norder (stadsontwikkeling, PvdA) is volgens critici iets te dol op ‘iconen’. Meer dan eens worden door hem geïnitieerde projecten als „megalomaan” betiteld. „Anticyclische investeringen zijn moeilijk uit te leggen”, zegt de wethouder. „Zeker nu veel mensen hun baan kwijtraken. Maar wij zitten er Keynesiaans in; je moet je uit de crisis durven investeren. Uitstel is voor de bühne makkelijk, maar uiteindelijk niet goed voor de stad.”

Hij rekent voor dat de huidige behuizing voor het Nederlands Dans Theater, het Residentie Orkest en het Koninklijk Conservatorium (geopend in 1987), voor miljoenen zou moeten worden verbouwd, onder meer voor aanpassing aan de arboregels van nu. En dan heb je een opgelapt oud gebouw. „Dat is niet goed genoeg, we moeten juist meer nieuwe bezoekers naar de stad trekken.”

Maar waar haalt de stad die miljoenen vandaan? Alom wordt bezuinigd. In maart bleek nog uit onderzoek van deze krant dat de helft van de twintig grootste gemeenten onvoldoende financiële reserves hebben om tegenvallers op te vangen. Deze week maakte het CBS bekend dat alle gemeenten tezamen in het eerste kwartaal van dit jaar een schuld hebben van ruim 52 miljard euro, beduidend hoger in vergelijking tot 2006.

Daarom valt het woord ‘anticyclisch’ zo vaak als je wethouders of raadsleden naar grote publieke werken vraagt. Is dat wel verstandig in tijden van crisis? De overheid kan nu goedkoop lenen en doet dat om de (plaatselijke) economie een opzwieper te geven. Norder: „Hiermee creëren we een nieuwe dynamiek en 500 manjaren aan werkgelegenheid. ”

Maar het Haags subsidiebudget voor kunst en cultuur daalt van 63 miljoen euro (2009-2012) naar 49 miljoen euro voor de jaren 2013-2016. Leg dat maar eens uit.

De Eindhovense wethouder van Financiën Staf Depla (PvdA) weet onder welke druk zijn collega’s in Den Haag en Rotterdam staan. Hij heeft een aantal keren controversiële investeringen tegenover raad en bevolking verdedigd. Zo kocht de gemeente voor ruim 48 miljoen grond onder het PSV-stadion en gaf die aan de voetbalclub in erfpacht. Depla onderstreept dat de erfpachtopbreng ruimschoots opweegt tegen de rentekosten. Raad en het college waren in eerste instantie danig verdeeld.

Het verschil met Rotterdam, zegt Depla, is dat PSV dreigde om te vallen. „En PSV is belangrijk voor de stad. Het is de kantine van de Brainport Eindhoven.” Stadsbesturen moeten zorgvuldig kiezen en daarbij goed het oog op de bevolking gericht houden. Depla noemt twee voorbeelden van investeringen, die financieel verstandig zouden zijn. De ene heeft het stadsbestuur wel voorgesteld, de andere niet. Eindhoven is als ‘Brabantstad’ samen met Breda, Helmond, Den Bosch en Tilburg in de race om in 2018 Culturele Hoofdstad van Europa te worden. Budget: 140 miljoen euro, waarvan Eindhoven 10 miljoen opbrengt door jaarlijks tot 2018 één miljoen euro extra te bezuinigen op culturele instellingen en drie miljoen „uit andere potjes”.

Volgens Depla is dit een investering „om interessant te blijven voor kenniswerkers” en „verbonden te blijven met de toekomst”, en zal die zich uitbetalen. „Ik zou in deze tijd niet zo gauw investeren in een duur gebouw”, zegt hij, refererend aan het Spuiforum. Het college blies het voorstel voor nieuwe huisvesting voor ambtelijke diensten af. „Het was nodig en voordelig, maar ik kan het de bevolking niet uitleggen.”