Stop muur en nederzettingen in Israël

Vandaag en morgen brengt minister Timmermans (Buitenlandse Zaken, PvdA) een bezoek aan Israël en Palestina. Alles wat hij daar doet moet in het teken staan van nieuwe onderhandelingen voor een veilig Israël en een levensvatbare Palestijnse staat. Alles wat hij daar doet moet de nieuwe impuls van president Obama voor het vredesproces steunen. Dat betekent dat Timmermans de banden met de Israëliërs en de Palestijnen alleen kan versterken als zij het vredesproces en de tweestatenoplossing niet ondermijnen. Het is daarom vreemd dat juist Timmermans, die als PvdA-Kamerlid nog stelde dat de Israëlische premier Netanyahu de pen van de vorige minister van Buitenlandse Zaken Rosenthal vasthield, de relatie met Israël wil verstevigen.

De Israëlische regering keurde de afgelopen twee jaar de bouw van zo’n 15.000 illegale woningen goed. Op die manier wordt niet alleen Jeruzalem langzaam afgesloten van de Westoever, maar dreigt dit gebied zelf ook in een noordelijk en zuidelijk deel gespleten te worden. De internationale gemeenschap, waaronder Nederland, neemt hier structureel afstand van.

Dat is goed, maar tegelijkertijd moeten we constateren dat Israël de waarschuwingen in de wind slaat. Dat geldt ook bij de bouw van de zevenhonderd kilometer lange muur, waarover de Kamer vorige week nog met oud-premier Dries van Agt sprak. Ieder land heeft het recht om zichzelf te verdedigen. De keuze van Israël om een muur te bouwen om haar burgers te beschermen tegen zelfmoordaanslagen staat ook niet ter discussie. Statistieken tonen ook aan dat er veel minder aanslagen in Israël zijn sinds de bouw van de muur. Maar wat wel ter discussie staat is de opzet van de muur. Zo’n 85 procent van de muur bevindt zich niet op Israëlisch grondgebied. Honderdduizenden Palestijnen worden zo beperkt in hun persoonlijke vrijheid, kunnen hun landbouwgrond niet meer bewerken of hebben hun geboortedorp moeten verlaten. Palestijnse wijken in Jeruzalem worden van de stad gescheiden, terwijl de muur diep de Westoever inloopt om nederzettingen bij Israël te betrekken. De muur is zo helaas verworden tot een politiek instrument.

De nederzettingen en de illegale delen van de muur zijn in strijd met het internationale recht en een enorm struikelblok in het vredesproces. Het doel van het vredesproces is namelijk een tweestatenoplossing. Een veilig Israël. Een levensvatbare Palestijnse staat. De nederzettingen en de muur ondermijnen dit doel niet alleen in fysieke zin. Maar ook in psychologische zin.

Een jaar geleden werkte ik nog als diplomaat in Jeruzalem. Er groeit daar nu een generatie Palestijnse en Israëlische jongeren gescheiden op. Een generatie die ‘de ander’ steeds meer als Ander met hoofdletter ziet. Een ander die steeds meer verwordt tot een abstracte, onbekende vijand. Zo ontstaat een generatie Palestijnen en Israëliërs die elkaar niet meer kennen en misschien ook wel niet meer willen kennen. Dat is funest. Want vrede wordt als eerste gesloten door overheden. Maar vrede wordt uiteindelijk alleen mogelijk gemaakt door volkeren.

Dat vredesproces verloopt zeer moeizaam. De onderhandelingen in Madrid, Oslo en Camp David hebben niet gebracht wat we hoopten. De tweestatenoplossing is ver uit het zicht geraakt. Obama probeert dit proces nieuw leven in te blazen. Dat verdient onze volledige steun. Maar dat politieke proces steunen we niet door de andere kant op te kijken terwijl de Israëlische regering blijft door bouwen aan de muur en nederzettingen. Dat proces helpen we niet door, zoals het kabinet Rutte-I deed, alleen Israël te noemen in het regeerakkoord en keer op keer Europese standpunten over mensenrechtenschendingen door Israël te blokkeren. Maar dat proces brengen we ook niet vooruit door het Israëlisch volk te raken met sancties, zoals Van Agt vorige week betoogde.

Als partijen zich niet houden aan afspraken, moeten we een pas op de plaats maken. Als partijen de tweestatenoplossing ondermijnen, moeten we de banden niet versterken. Als partijen het vredesproces ondermijnen, moeten we geen nieuwe overeenkomsten sluiten.

Het is echter zeer de vraag of dit kabinet een dergelijke pas op de plaats durft te maken als het om Israël gaat. Minister Timmermans beloofde een ander Midden-Oosten beleid dan zijn voorganger, maar concrete verschillen zijn tot nu toe nauwelijks waarneembaar. De echte lakmoesproef volgt vandaag en morgen. Dan zal Timmermans moeten laten zien dat het hem menens is. Dat hij niet in alle stilte de door hem als Kamerlid verfoeide samenwerkingsraad met Israël doorzet. Want nu de relatie met Israël intensiveren past niet bij Nederland als hoeder van het internationaal recht. Dat past niet bij een evenwichtige benadering.

Het is duidelijk dat bezetting noch afscheiding vrede zal brengen. Daarom is nu een helder signaal nodig aan de Israëli’s en Palestijnen. Allereerst: onderhandelen, onderhandelen, onderhandelen. Daarnaast: geen maatregelen die de tweestatenoplossing ondermijnen. Dus geen illegale nederzettingen. Niet honderden kilometers muur bouwen op andermans gebied. Dat kan simpelweg niet als we echt op weg willen naar veilige grenzen voor Israël en een zelfstandige Palestijnse staat. Kabinet, Europese Unie en Verenigde Naties moeten daar helder over zijn. Nederland moet schouder aan schouder staan met de Israëliërs en Palestijnen die een duurzame vrede willen. Met partijen die een evenwichtige oplossing in de weg staan, kan de politieke vriendschap niet worden verstevigd. Die boodschap zou minister Timmermans tijdens zijn bezoek aan de regio moeten overbrengen.

Sjoerd Sjoerdsma is Kamerlid voor D66 en oud-diplomaat in het Midden-Oosten.