Verboden voor tepels op Facebook

Op één foto kijkt Amina Tyler, een ranke Tunesische van 19 jaar, uitdagend in de camera. Haar haar is opgestoken, haar lippen vuurrood, haar bovenlijf naakt. „Mijn lichaam is van mij, en representeert niemands eer”, staat in het Arabisch met zwarte verf over haar borsten geschreven. Op een andere foto steekt ze beide middelvingers op, en is de boodschap in het Engels: „Fuck your morals”.

Amina is lid van Femen, een van oorsprong Oekraïense maar nu wereldwijd actieve feministische actiegroep die topless protesteert tegen onderdrukking van vrouwen. Drie weken geleden plaatste ze de beschreven foto’s op Facebook, waarmee ze ophef veroorzaakte in zowel de Arabische als de westerse wereld.

In Tunesië werd Amina uitgescholden en bedreigd – islamitische fundamentalisten riepen zelfs op tot steniging. Haar familie wilde haar in een psychiatrische inrichting plaatsen; ze riskeert een gevangenisstraf van zes maanden wegens het ‘bedreigen van vrede’.

In Europa en de VS plaatsten feministen uit solidariteit met Amina ook topless foto’s op Facebook. Op de Facebookpagina ‘My body belongs to me’ plaatst de New Yorkse fotografe Reka Nyari tientallen foto’s van Amerikaanse vrouwen met ontbloot bovenlijf. Zo vraagt ze aandacht voor het lot van Amina, en voor geweld tegen vrouwen in het algemeen.

Preutse moraal

Er is alleen één probleem. Het tonen van borsten, of om precies te zijn, vrouwelijke tepels, is in strijd met de richtlijnen van Facebook. Daarom hebben feministen bij alle foto’s de tepels weggepoetst met bewerkingsprogramma Photoshop.

En dáár is nu discussie over ontstaan. Het hele punt van Amina’s actie is immers dat vrouwen zeggenschap over hun eigen lichaam moeten hebben. Wie is Facebook om vrouwen voor te schrijven dat zij hun borsten niet mogen tonen? Is het sociale netwerk zélf seksistisch?

„Het is wrang dat juist als het om vrouwenrechten gaat de preutse moraal van een Amerikaans bedrijf om de hoek komt kijken”, zegt Deanna Zandt, een Amerikaanse expert op het gebied van gender en technologie. „Silicon Valley wordt gedomineerd door jonge mannen; dat brengt een bepaalde cultuur met zich mee”, aldus Zandt. „Ik denk niet dat Facebook bewust seksistisch handelt, maar dat seksediscriminatie een blinde vlek is binnen het bedrijf.”

Zandt verwijst onder meer naar Facebookpagina’s met vrouwonvriendelijke grappen, ook over verkrachting, die ondanks meldingen van gebruikers niet werden verwijderd. Pas nadat er uitvoerig in de media over was bericht werden deze sites aangepakt. Net deze week begon een nieuwe actie tegen vrouwonvriendelijke Facebookpagina’s.

Een andere rel ontstond toen Facebook foto’s verwijderde van vrouwen die borstvoeding gaven. Na protesten van zogeheten ‘lactivisten’ – vrouwen die zich inzetten voor maatschappelijke acceptatie van het geven van borstvoeding in het openbaar – mogen borstvoedingsfoto’s weer wel op Facebook. Maar liever niet té bloot, en zonder tepels.

Mannentepels mogen wel

Een probleem is dat Facebook niet transparant is over wat wel en niet door de beugel kan, vindt Zandt. Facebook behoudt zich het recht voor om foto’s te verwijderen die in strijd zijn met de gebruikersvoorwaarden. Deze zijn echter geformuleerd in zeer algemene termen, waardoor Facebook veel ruimte heeft om te bepalen hoe zij deze interpreteren. Zo melden de voorwaarden van dat er „beperkingen” zijn als het gaat om tonen van naakt. Waar deze beperkingen precies uit bestaan, laat het bedrijf in het midden.

De Amerikaanse website Gawker kreeg vorig jaar een intern memo van Facebook in handen waarin nauwkeurig wordt uitgelegd welk materiaal van het sociale netwerk dient te worden geweerd. Daaruit blijkt dat vrouwelijke tepels – anders dan mannelijke tepels – taboe zijn. Afbeeldingen van vrouwelijke tepels dienen te worden verwijderd, onafhankelijk van de context.

Uit verschillende incidenten blijkt dat dit inderdaad gebeurt. Zo werd een cartoon van Adam en Eva van de Facebookpagina van het weekblad The New Yorker verwijderd: de twee getekende stipjes van Eva waren kennelijk te aanstootgevend. Hilariteit ontstond toen Facebook een foto verwijderde van een vrouw in bad, waarbij haar ellebogen werden verward met tepels. Facebook erkende de fout en stond de foto weer toe.

Ook Nederlandse partijen hadden te maken met censuur van Facebook. Zo werd vorig jaar een cover van de Groene Amsterdammer verwijderd. Het ging om een themanummer over ‘het lichaam’. De iconische PSP-verkiezingsposter uit 1971 van een naakte vrouw met een koe (‘Ontwapenend’) kon volgens het sociale netwerk niet door de beugel. Het werd verwijderd van de Facebookpagina VPRO/Geschiedenis, onderdeel van het educatieve themakanaal Geschiedenis 24. „Facebook pleegt censuur zonder inachtneming van de context. Dat is onhoudbaar op een platform waar verschillende journalistieke uitingen worden gedeeld”, zei Erik van Heeswijk, hoofdredacteur VPRO digitaal, in een reactie.

Fotografe Reka Nyari heeft met ‘My body belongs to me’ het zekere voor het onzekere genomen, vertelt ze. „Ik was bang dat de foto’s anders verwijderd zouden worden, en niet gezien en gedeeld zouden worden. Bovendien zouden de Facebookaccounts van de afgebeelde vrouwen verwijderd kunnen worden. Dat wilde ik hun niet aandoen.”

Het is een gek gezicht, geeft ze toe: vrouwen die ‘Fuck your morals’ op hun lijf hebben geschreven, maar geen tepels hebben omdat dat als aanstootgevend ervaren zou kunnen worden. Toch kiest ze de pragmatische weg: „Je kunt als activist nu eenmaal niet zo goed om Facebook heen. Er is geen ander medium waarmee je zo snel zo’n groot publiek bereikt.”

Een woordvoerder van Facebook ontkent dat het bedrijf seksistisch zou zijn. „Wij nemen onze verantwoordelijkheid voor onze deels minderjarige gebruikers uiterst serieus”, schrijft zij in een e-mail. Het gaat erom een balans te vinden waarbij gebruikers zich veilig voelen en zich tegelijkertijd vrij kunnen uiten, legt ze uit. Daarbij probeert Facebook rekening te houden met de uiteenlopende opvattingen van de meer dan één miljard gebruikers. De vraag of de foto’s op de site van Nyari mét zichtbare tepels van het sociale netwerk verwijderd zouden zijn, wil zij niet beantwoorden.

Wat betreft Amina: zij is vorige week van huis weggelopen. Naar eigen zeggen is zij gedrogeerd door familieleden, zodat twee oudere vrouwen konden onderzoeken of zij nog maagd is. Ze zit ondergedoken bij vrienden en hoopt asiel te krijgen in Frankrijk.