Boekenweekgeschenk Kees van Kooten zowel ‘geestig’ als ‘teleurstellend’

Vanavond begint met het Boekenbal in de Amsterdamse Stadsschouwburg de Boekenweek, met als thema dit jaar ‘Gouden tijden, zwarte bladzijdes’. Kees van Kooten schreef, in lijn met dat thema, een Boekenweekgeschenk over de ‘gestolen’ verrekijker van zijn vader. Een geestig en teleurstellend verhaal, schrijft NRC-recensent Arjen Fortuin.

Een ‘staande uitnodiging’ voor het schrijven van het Boekenweekgeschenk heeft Van Kooten waarschijnlijk al langer op zak, maar dit jaar is het zover. Kees van Kooten heeft een Boekenweekgeschenk geschreven. In zijn novelle De verrekijker probeert Van Kooten de geschiedenis te achterhalen van de verrekijker die al jaren familiebezit is. De verrekijker blijkt te hebben toebehoord aan een zekere J. Treurniet. Maar hoe komt zijn vader er dan aan? Van Kooten wil opheldering en gaat archieven langs, belt mensen en verzint het ene scenario na het andere.’

‘het beeld van Van Kootens vader is al voltooid’

Die zoektocht staat centraal in het Boekenweekgeschenk van dit jaar. En omdat Van Kooten tijdens die zoektocht niet alles boven water weet te krijgen, maakt hij gebruik van zijn verbeelding om de geschiedenis van de verrekijker van zijn vader uit de doeken te doen. Maar alle verbeeldingskracht van Van Kooten ten spijt, levert het verhaal de lezer volgens NRC-recensent Arjen Fortuin weinig op. Fortuin:

‘Dat komt omdat hij wel nieuwsgierig is naar de feiten uit het leven van zijn vader, maar dat het beeld dat hij van zijn vader heeft is eigenlijk al voltooid. We kennen het uit de fragmenten in Hedonia en ander werk van Van Kooten: een bijna-sul. Dat portret wordt eigenlijk maar op één plaats in De verrekijker aangetast, wanneer Van Kooten leest hoe lyrisch zijn vader over een schietoefening kon schrijven: ‘Compagnies-vuur! 12 stukken zingen een meerstemmig lied. Kruitdamp over de heide! In volle actie! Zonder storing vliegen de piepers eruit!! Ziezoo, 6 banden met piepers zijn er doorheen gejaagd en nu de treffers opnemen.’

‘Nostalgie dat niets problematiseert’

Dat zijn vader ‘kogels piepers noemt’, is volgens Van Kooten ‘de kern van die onuitroeibare oorlogszuchtigheid van zijn vader’. Maar het verhaal wat daarachter zit, vertelt Van Kooten uiteindelijk niet. Onder andere door dat gemis leest De verrekijker volgens Fortuin ‘als een bovenmodale cabarettekst’.

Van Kooten springt onderhoudend en geestig van de hak op de tak en verwoordt tal van opvattingen waar je het onmogelijk mee oneens kunt zijn. Dat er van alles verloren gaat met het verdwijnen van het handschrift (zie ook de brief van Wim Kan in Hedonia) en het papieren boek: zoals het bij een eerste huisbezoek scannen van de boekenkast van de gastheer. Het zijn geen slechte vondsten, maar het is nostalgie die niets problematiseert en daarmee al snel oninteressant wordt.’

‘Lang leve Kees van Kooten!

Het Amsterdamse dagblad Het Parool was afgelopen woensdagmiddag, in Jos Bloemkolks recensie ‘Ontroerende ode aan vader Van Kooten’, enthousiaster over Van Kootens novelle. Volgens Bloemkolk heeft Van Kooten een Boekenweekgeschenk geschreven dat

‘de meeste andere Boekenweekgeschenken achter zich laat. Wat kan die man schrijven!’

Bloemkolk prijst Van Kootens’ ‘stilistische kunnen’, hetgeen volgens de recensent ‘in elke alinea’ naar voren komt. Ook prijst Bloemkolk het ‘kootiaanse beeld’ dat de auteur van zijn vader geeft’. De zijwegen die Van Kooten in zijn novelle maakt, noemt Bloemkolk minder geslaagd maar diens nostalgie, en Van Kootens ode aan het papieren boek en handgeschreven brief is volgens Bloemkolk ‘geen oudemannengemopper, maar een lyrische lofzang op wat voorbij is’. ‘Lang leve Kees van Kooten’, besluit Bloemkolk zijn recensie.

‘En dat hij nog maar veel van zulk moois mag schrijven.’

‘Het doet me geen genoegen om bovenstaande te schrijven’

Jeroen Vullings, literair redacteur van Vrij Nederland, was ook kritisch van toon. Zijn artikel ‘Besmettelijke woorden’ begint Vullings positief door het de Literagende 2013-2014, en het ‘constructievernuft’ van het Boekenweekgeschenk te prijzen:

‘want boven de dichtbedrukte blaadjes, verluchtigd met facsimile illustraties is een doorlopende tijdbalk opgenomen waarin de auteur Kees van Kooten in zijn echte Kees van Kootenhandschrift op de juiste data literaire evenementen heeft opgeschreven en zich af en toe een grapje heeft veroorloofd.’

Maar Vullings zegt zich te storen aan de flauwigheden en overbodigheden in Van Kootens novelle. ‘Die agenda is aardig’, voegt Vullings daaraan toe, maar ook ‘megalomaan’:

‘de lezer moet maar bereid zijn om dit matige Boekenweekgeschenk een jaar lang in zijn directe nabijheid te verduren.’

‘Het doet me geen genoegen om bovenstaande te schrijven’, noteert de ‘eeuwig dankbare Koot en Bie-fan’ Vullings.

NRC Boeken staat vandaag in teken van Boekenweekthema

De volledige recensie staat vanmiddag in de Boekenbijlage, die geheel in het teken staat van de Boekenweek dat als thema ‘Gouden tijden, zwarte bladzijdes’ heeft. In het ‘schaamtenummer’ van NRC Boeken vindt u deze middag onder andere een essay van P.F. Thomése over ’de literaire schaamte voorbij’. Een interview met Jan Brokken en Laura Starink over de zwarte bladzijden in ons oorlogsverleden, een bespreking van het Boekenweekessay van Nelleke Noordervliet, een interview met historica Anne Applebaum over hoe het Westen Oost-Europa in 1945 heeft verraden.

Verder ook aandacht voor boeken over foute vaders, VOC-gedichten en slavernij, een Mussert-biografie, de biografie van Mina Kruseman en recensies van de romans van Theodor Holman, Yasmine Allas, Marc Kregting en Deense schaamteromans.