Moeder van Russische asielzoeker gelooft niet in ‘vrijwillige’ zelfmoord

De moeder en naaste vrienden van Aleksandr Dolmatov, de Russische politieke asielzoeker die vorige week donderdag stierf in een uitzetcentrum in Rotterdam, denken dat hij tot zelfmoord is gedreven of zelfs is vermoord.

Behalve dat zij zich niet kunnen voorstellen dat hij uit zichzelf tot suïcide in staat was, zijn ze er van overtuigd dat in zijn afscheidsbrief zinnen staan die onder druk zijn opgeschreven. Ze vrezen dat de Russische geheime dienst Aleksandr Dolmatov in Nederland heeft bedreigd en dat de brief als afschrikwekkende waarschuwing moet gelden voor andere Russen die demonstreren tegen president Poetin en dan naar het buitenland vluchten.

Fragmenten uit zijn afscheidsbrief

Fragmenten uit de zes blaadjes tellende afscheidsbrief van Aleksandr Dolmatov:

“Mama, mamma’tjelief! Ik ga weg, zodat ik niet terugkeer als verrader, om ons tot schande te maken, heel ons huis. Zulke dingen gebeuren, wees sterk. Ik vraag het je, ik ben bij je. […]
Het geeft niet, u (of jullie) zullen sterk zijn. Dit is de beste variant. Zeg in Rusland maar dat het gewoon een ongeluk was. Dat me heeft gebracht tot een vlucht uit Rusland. Luiheid en slordigheid hebben ervoor gezorgd dat ik de nieuwe wetten niet heb bestudeerd. […]
Ik heb een eerlijk mens verraden, ik heb de veiligheid van het moederland verraden.
Als het kan: laat mijn lichaam dan naar Rusland sturen [met spelfouten, TV].
Geloof in God. Luister niet naar allerlei publieke figuren. Rusland is sterk als geen ander land. En zal alleen maar sterker worden. Het leven in Rusland is beter dan waar dan ook.”

‘Er staan zinnen in die Aleksandr Dolmatov nooit zou schrijven’

“Het eerste blaadje, dat is hij”, vertelt pianolerares Ljoedmila Doronina (60), thuis in Koroljov, waar vrienden van haar zoon aanwezig zijn om voor haar te zorgen. Op een tafel liggen kinderfoto’s en een pianodiploma.

“Het briefje begint met de woorden: mamma’tje, mamma’tjelief. Dat is Sasja. Zo praatte hij. De hele eerste bladzijde is zijn stijl.”

Maar op de blaadjes erna staan zinnen hij nooit zelf zou opschrijven. Een stijlbreuk, vindt zijn moeder.

In de zin “Als het mogelijk is, laat mijn lichaam dan naar Rusland sturen”, staat een spelfout in het werkwoord en Rusland is verkeerd geschreven. Aleksandrs moeder kan zich niet voorstellen dat hij ooit zo’n fout zou maken.

Ljoedmila Doronina:

“Rusland was zo belangrijk voor hem. Hij was erg bezig met waar het met het land naar toe moest. En hij schreef foutloos. Hij haalde tienen voor zijn opstellen als kind. Op het eerst blaadje staat elke komma nog op zijn plaats. Ik denk dat hij een teken heeft willen geven, of dit heeft geschreven onder invloed van iets of iemand.”

NOS-reportage van een half jaar terug over de asiel-aanvraag van Aleksandr Dolmatov:

Aleksandr Dolmatov vluchtte via Kiev naar Nederland

In het huis van Dolmatov en zijn moeder staan twee grote objecten: een piano en een enorme boekenkast.

Aleksandr Dolmatov (35) was er bijna altijd bij op de 31e van de maand, als oppositiebeweging Een Ander Rusland bijeenkomt om te demonstreren voor de vrijheid van demonstratie (verankerd in artikel 31 van de Russische grondwet). Op zijn werk, in een raketbouwfabriek waar Dolmatov als ingenieur een lagere leidinggevende functie had, werd hij hierop aangesproken.

De betoging tegen de herverkiezing van president Vladimir Poetin op 6 mei vorig jaar was een keerpunt. Die betoging liep uit de hand. Vele honderden demonstranten raakten slaags met de oproerpolitie. Dolmatov was een van hen.

Dolmatov vluchtte daarna, via Kiev, naar Nederland. Hij vroeg in Nederland in juni politiek asiel aan.

Daarvoor was de politie in zijn afwezigheid binnengevallen in het tweekamerappartement, waar hij met zijn moeder woonde, en had zijn computer ingenomen. Zijn moeder was thuis op dat moment.

Zij voelde zich overrompeld. Sasja was een patriot, zegt zijn moeder.

“Maar niet van dit Rusland, van een ander Rusland. Een eerlijk Rusland.”

‘Aleksandr Dolmatov kende geen staatsgeheimen’

Volgens de moeder en de vrienden kende Aleksandr geen staatsgeheimen. Hij werkte op de lasafdeling van de raketbouwfabriek in Koroljov.

Ze hebben zich ook afgevraagd of het zo kan zijn dat Nederlandse of Westerse geheime diensten druk op hem hebben uitgeoefend. Maar ze zouden niet weten wat hij hun had kunnen vertellen.

Dolmatov was meerdere keren in Nederland op vakantie geweest. In zijn huis ligt nog een Nederlandse cursus. “Hij had nog langs huis willen komen om spullen mee te nemen, maar durfde niet meer”, zegt huisvriendin Valeria Koeznetsova (27). Aleksandr dook na de demonstratie van 6 mei onder en kwam uiteindelijk direct van daar met een kleine rugzak aan in Nederland.

In Nederland bezocht hij graag orgelconcerten, vertelt zijn moeder.

“Na zijn asielaanvraag belde hij haast dagelijks. Een keer nam ik op en hoorde alleen orgelmuziek. En toen de stem van Sasja, die fluisterde: ik zit in de kerk bij een concert!”

De laatste keer dat ze contact hadden, twee weken geleden, klonk hij mat, vertelt Ljoedmila Doronina. “Ik wil slapen, zei hij. Met een grote pauze tussen de woorden.”

‘Nederland heeft hem niet behoed’

Volgens degenen die in die laatste weken contact met hem hadden en zochten – ook volgens zijn Nederlandse advocaat Marq Wijngaarden – is er iets met Aleksandr gebeurd nog voordat hij de asielafwijzing kreeg, waartegen zijn advocaat in beroep ging. Het leek alsof hij zich bedreigd voelde.

Van de beroepsprocedure heeft Aleksandr, die zijn telefoon de laatste dagen niet meer opnam, mogelijk niet meer geweten.

Ljoedmila Doronina begint te huilen.

“Sasja ging weg omdat hij genoeg had van de corruptie in Rusland. ‘Hou op met stelen’, was zijn motto. Hij was er erg mee bezig, daarom ging hij ook naar die demonstraties.”

Ze wil van de Nederlandse autoriteiten weten of en hoe hij onder druk is gezet in de laatste dagen van zijn verblijf in een asielzoekerscentrum en het uitzetcentrum. Hoe het mogelijk is dat haar advocaat geen contact met hem kon krijgen. Hoe het kan dat hij niet onder toezicht is gesteld na een eerste zelfmoordpoging, vorige week zondag. Doronina:

“Ik heb het kostbaarste dat ik had toevertrouwd aan Nederland, en Nederland heeft hem niet behoed. Hij was eerlijk. Hij zou een goede burger van Nederland zijn geworden.”

Morgen in NRC.next en NRC Handelsblad: Angst regeert weer aan een Russische keukentafel in Koroljov.