Sophie van der Stap: ‘Het leven is niet te regisseren’

Wekelijks verklaart een schrijver, politicus of tv-persoonlijkheid in de Boekenbijlage van NRC Handelsblad de liefde aan een boek. Deze week, in de rubriek Boekdelen, schrijfster Sophie van der Stap over De correcties van Jonathan Franzen.

‘Toen ik De correcties van de Amerikaanse auteur Jonathan Franzen had uitgelezen en dichtgeslagen, dacht ik ineens: hé, ik heb dit keer geen enkele zin onderstreept. Dat doe ik meestal wel als ik boeken die me aanspreken lees en herlees. Maar zinnen onderstrepen was bij Franzen niet nodig. Die zijn bij hem ondergeschikt aan de vertelling. Net als bij Houellebecq, is Franzens stijl heel sec. En dat is erg prettig.

„De correcties draait om een wens van Enid Lambert, een van de hoofdpersonen in Franzens roman. Zij wil graag samen met haar gepensioneerde, dementerende man Alfred en haar drie volwassenen kinderen Kerstmis vieren. Het boek opent met een warrig bezoek van Enid en Alfred aan hun zoon Chip en dochter Denise in New York. Ze willen het kerstplan aan hen voorleggen. Ook hun zoon Gary in Philadelphia wordt uitgenodigd. Enid stelt alles in het werk om die ene bijzondere gezinsbijeenkomst te creëren.

„Wat ik zo sterk vind is hoe Franzen met de aanloop naar dat kerstfeest moderne eenzaamheid beschrijft. Die gezamenlijke kerst komt er wel, maar het feest is verre van verheven. Alfred is aan het dementeren. Chip zit vast in Oost-Europa en arriveert een dag te laat. Gary komt zonder vrouw en zoon Jonah, tot teleurstelling van Enid. Typerend zijn Gary’s woorden bij aankomst in St. Jude. Tegen zijn moeder zegt hij: ‘Jonah is teleurgesteld, Ik ben teleurgesteld, Jij bent teleurgesteld. Kunnen we het daarbij laten? We zijn allemaal teleurgesteld.’ Enid wil zo graag iedereen met de Kerst thuis hebben, dat ze alleen maar ziet wie ze mist. Dochter Denise en zoon Gary zijn aanwezig, maar zoon Chip niet. Op hem blijft ze wachten. Als Gary na wat boodschappen halen het autoportier dichtslaat rent Enid naar de eetkamer om tussen de vitrages door naar buiten te kijken. Geen Chip. Tot teleurstelling van Enid: ‘O, het is Gary. Het is Gary maar.’ Enid heeft genoeg mensen om zich heen – Gary, Denise, Alfred, maar die doen er blijkbaar niet toe. Niemand in het gezelschap komt nader tot de ander. Franzen laat daarmee zien dat je ook in onderlinge relaties alleen kunt staan. Er is een eenzaamheid die niet valt uit te bannen.

„Dat raakte mij. Vooral Enids behoefte om de samenkomst van haar gezin te regisseren. Zo’n verbrokkelde familie ken ik wel. Ikzelf woon in Parijs, mijn zus in China, mijn ouders in Nederland. Iedere keer als ik in het vliegtuig of de trein stap om hen te zien neem ik bepaalde verwachtingen mee. Ik hoop op een bepaalde perfectie. Je bent bij elkaar, en je verwacht een momentum. Maar een momentum regisseer je niet. Net als in De correcties wordt er bij zo’n ontmoeting juist heel veel níet gezegd. Ik ervaar dat als pijnlijk – dat ik nooit onder de huid van een ander kan kruipen.

„De correcties laat zien dat het leven niet valt te regisseren. Je komt samen met veel verwachtingen en uiteindelijk doe je banale dingen. Boodschappen of zo. Hetzelfde gebeurde toen ik in het ziekenhuis lag. Voor mijn gevoel was ik daar met iets groots bezig. Kanker overwinnen, in leven blijven. Maar ook die strijd werd soms heel banaal. Door fouten van artsen, zoekgeraakte dossiers.

„Die realiteit kan pijn doen: het is wat het is, meer is er niet. Franzen beschrijft dat prachtig. Net als Enid wil ook ik dat sommige momenten groots en mystiek blijven, dat emoties gerechtvaardigd worden. Dat is moeilijk. Misschien wel onmogelijk. De correcties is zo herkenbaar dat het pijn doet. Een soort ambigu gevoel van genieten. Toch is de waarheid op een gekke manier altijd mooi als ze dichtbij komt, ook als ze lelijk is.”