Doorbraak na dertien jaar: de belangrijkste momenten in zaak-Vaatstra

Met de arrestatie van Jasper S. is er na ruim dertien jaar een doorbraak in de moordzaak van Marianne Vaatstra. Een overzicht van de ontwikkelingen en wendingen in de veelbesproken zaak.

Update 6 december 2012: Jasper S. heeft bekend. Dit overzicht is bijgewerkt.

1 mei 1999 - vermoord na een avondje stappen

In de nacht na Koninginnedag 1999 wordt de 16-jarige Marianne Vaatstra uit Zwaagwesteinde vermoord. Na een avondje stappen in bar-dancing Paradiso in Kollum rijdt Vaatstra alleen naar huis. De volgende dag wordt in een weiland naast het fietspad van Buitenpost naar Veenklooster haar lichaam grotendeels ontkleed aangetroffen, verkracht, de keel doorgesneden. Bij de Zwaagwesteinders heerst na de moord verdriet en woede, schrijft NRC Handelsblad daags na de moord.

Bij de Poiesz Supermarkt, waar het slachtoffer sinds een jaar enkele middagen per week achter de kassa zat, is het rond het middaguur doodstil. Bedrijfsleider T. Toonstra sloot zaterdagmiddag direct de winkeldeuren toen bekend werd dat Marianne om het leven was gebracht. “Verschrikkelijk. We waren er allemaal kapot van en konden onze aandacht er niet bijhouden. Marianne was een vrolijke meid die me elke keer als ze kwam vriendelijk groette. Ze was ook een goede caissière. Haar kassa klopte altijd.”

Het dorp was in shock na de moord

15 mei 1999 - het gonst van geruchten

In het dorp gonst het van de geruchten dat de dader een asielzoeker zou zijn uit het asielzoekerscentrum in Kollum. Het centrum wordt extra beveiligd. Op het politiebureau in Buitenpost staan 24 ME’ers paraat, voor het geval het tot een confrontatie komt tussen ‘Westereinders’ en bewoners van het centrum.

De burgemeesters Kollumerland en van Dantumadeel roepen samen met de Leeuwarder officier van justitie op om een eind te maken aan de verdachtmakingen. Ook de predikanten van de kerken in Buitenpost, Kollum, Kollumerzwaag, Twijzel, Twijzelerheide en Zwaagwesteinde drukken de kerkgangers op het hart niet mee te doen aan het verspreiden van geruchten. Op Hemelvaartdag waarschuwen ze vanaf de kansel voor de geruchten, die vreemdelingenhaat en vooroordelen aanwakkeren. Er komt echter geen eind aan de geruchten:

“Marianne zou enkele weken voor haar dood in een café bedreigd zijn door een man. Hij zou haar hebben gewaarschuwd haar mond te houden en daarbij een gebaar hebben gemaakt alsof hij iemands keel doorsneed. (…) Ze zou een vriendje hebben gehad in het centrum. Een Joegoslaaf, die nu in Italië zou zitten. “Of in Marokko, of in Griekenland. Hij heeft overal al gezeten”, spot politiewoordvoerder H.Oenema.”

28 mei 1999 - eerste arrestatie (van vele)

Een 32-jarige inwoner van Zwaagwesteinde wordt aangehouden op verdenking van de moord. Het is de eerste arrestatie in de zaak. Drie dagen later komt de man weer op vrije voeten. Uit dna-onderzoek blijkt dat het dna-materiaal van de Zwaagwesteinder niet overeenkwam met dna-sporen die op de plek van het misdrijf werden gevonden. Bij de woning van de verdachte gaat de vlag uit.

Smids zuster J. Meinema-Smid staat in de deuropening met een theedoek in haar hand. Ze heeft net de afwas gedaan, die vier dagen – sinds de aanhouding van haar broer – op het aanrecht heeft gestaan. “Ik heb altijd voor honderd procent in zijn onschuld geloofd”, vertelt ze, “tot het tegendeel zou zijn bewezen.” Haar broer houdt wel van een pilsje, maar is niet gewelddadig. “Hij heeft nooit meisjes lastig gevallen en droeg nooit een mes bij zich.”

De man eist een schadevergoeding van 14.000 gulden. Uiteindelijk krijgt hij 2.465 gulden. In de jaren na de moord worden in totaal twaalf verdachten gearresteerd (en weer vrijgelaten).

7 oktober 1999 - burgemeester met eieren bekogeld

De Kollumer gemeenschap is tot op het bot verdeeld over de verplaatsing van het asielzoekerscentrum naar de rand van het dorp. Bij een informatieavond over de verplaatsing raken agenten slaags met jongeren. Burgemeester Visser wordt met eieren bekogeld.

Het verband tussen de moord op Marianne Vaatstra en het asielzoekerscentrum in Kollum is nooit aangetoond. Een week na het incident wordt in Istanbul een 26-jarige Irakees aangehouden, op dat moment de hoofdverdachte in de zaak. Dna-onderzoek pleit ook deze verdachte al snel vrij. Freddy Vaatstra, de broer van Marianne, sprak van een “bittere teleurstelling”:

“Wij hadden de hoop dat wij deze periode van onzekerheid eindelijk hadden kunnen afsluiten. Helaas mocht dat niet het geval zijn, waardoor wij terug zijn bij af.”

Uit onvrede met de handelswijze van justitie heeft de familie inmiddels misdaadverslaggever Peter R. de Vries ingeschakeld. Vijf eiergooiers worden een paar maanden later veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie weken, waarvan twee voorwaardelijk.

20 december 1999 - eerste uitgebreide dna-onderzoek

Justitie kondigt een uitgebreid dna-onderzoek aan en stuurt uiteindelijk 170 mannen een brief met daarin een oproep om vrijwillig wangslijm af te staan. Op acht na voldoet iedereen aan het verzoek.

De familie Vaatstra heeft grote kritiek op de selectiecriteria. Twee zwagers van Marianne kregen ook een oproep voor het dna-onderzoek, terwijl een van hen op het tijdstip van de moord met een zware hernia in het ziekenhuis in Dokkum lag.

13 juni 2000 - daderprofiel: blanke buurtgenoot

“De moordenaar is een blanke West-Europeaan die vermoedelijk binnen een straal van vijftien kilometer rond de plaats van het delict woont.” Dat stelt het Openbaar Ministerie op onderzoek van zes gedragsdeskundigen die een daderprofiel hebben opgesteld, onder meer op basis van dna-onderzoek van het Forensisch Laboratorium in Leiden.

Volgens het daderprofiel gaat het bij de moordenaar van de in de nacht van 30 april op 1 mei vorig jaar in Veenklooster vermoorde Marianne Vaatstra om “een blanke man met extreme fantasieën over seks, geweld, macht en controle”. De dader zou iemand zijn die “de omgeving van Veenklooster goed kent en zich daar vertrouwd voelt”. - NRC Handelsblad / 13 juni 2000

9 oktober 2000 - Peter R. de Vries spant kort geding aan

Peter R. de Vries spant een kort geding aan tegen de Staat der Nederlanden uit onvrede over de aanpak van justitie in de zaak-Vaatstra. De misdaadverslaggever eist een grootschalig dna-onderzoek om de dader te vinden. Daarbij wijst hij op ervaringen in het buitenland. In een vergelijkbare zaak in Duitsland werd het wangslijm van 18.000 mannen onderzocht. De moord kon worden opgelost omdat de dader zich vrijwillig had gemeld. Na zijn aanhouding gaf de man aan als reden voor zijn medewerking dat “de druk van de sociale controle te groot was geweest om zich aan de test te onttrekken”.

De rechtbank wijst de eis van De Vries af.

26 juni 2001 - ‘asielzoeker opgepakt onder druk publieke opinie’

Naar aanleiding van een documentaire van Omrop Fryslân ontstaat er een relletje. Het Openbaar Ministerie zou in oktober 1999 de Iraakse asielzoeker Ali Hussein H. louter onder druk van de publieke opinie hebben aangehouden, hoewel toen al duidelijk was dat hij de dader niet kon zijn, zo vertelde de Leeuwarder officier van justitie R. de Graaf.

De Kamer eist een reactie van toenmalig minister van Justitie Korthals. In een brief aan de Kamer schrijft Korthals dat De Graaf heeft verklaard “deze uitlatingen te betreuren”. Korthals:

“In de documentaire zijn echter, naar hij zelf ook erkent, door hem deels onvolledige en onjuiste uitspraken gedaan.”

18 mei 2002 - onderzoek wordt heropend

Het onderzoek naar de moord wordt heropend. Het besluit volgt op de uitkomst van een zogeheten second opiniononderzoek door een commissie bestaande uit een Haagse advocaat-generaal en officier van justitie, de Gelderse plaatsvervangend korpschef en zes politiemensen uit Gelderland. Die commissie ziet nieuwe aanknopingspunten.

Het is echter niet zo dat het oude team heeft gefaald, stelt de hoofdofficier van justitie.

“Het is van belang, zegt hij, dat ‘nieuwe’ mensen “frank en vrij” naar het dossier kunnen kijken. “Wie lang, intensief en betrokken aan een zaak werkt, identificeert zich logischerwijs met de daarin gemaakte keuzes. Het gevaar van bedrijfsblindheid ligt dan op de loer.”

Het team krijgt een half jaar de tijd. Die termijn wordt later met nog een half jaar verlengd. Nieuwe mensen worden gevraagd om vrijwillig wangslijm af te staan voor DNA-onderzoek. Verder worden enkele tientallen personen gehoord en nog een honderd nieuwe tips nagetrokken.

21 februari 2006 - Hilbrand Nawijn bemoeit zich met de zaak

De moord op Marianne Vaatstra moet met veel moeite en inspanning alsnog kunnen worden opgelost, stelt Kamerlid Hilbrand Nawijn. Foto ANP / Olaf KraakDe moord op Marianne Vaatstra moet met veel moeite en inspanning alsnog kunnen worden opgelost, stelt Kamerlid Hilbrand Nawijn. Foto ANP / Olaf Kraak

Het is een paar jaar stil geweest rondom de zaak. Het nieuwe onderzoek leverde nieuwe verdachten op, maar die werden na DNA-onderzoek weer vrijgelaten. In 2006 duiken de ouders van Marianne Vaatstra weer op in het nieuws. Het blijkt dat ze al een jaar lang worden lastiggevallen door een persoon die krantenknipsels over moordzaken opstuurt.

Enkele dagen later pleit LPF-kamerlid Hilbrand Nawijn voor een nieuw onderzoek. Hij heeft oud-rechercheur Hans Akerboom een rapport laten opstellen. Die concludeert dat het recherche-onderzoek omissies bevat. Zo zouden sporen op de polsen van het slachtoffer en van fietsbanden op de plek van het misdrijf niet goed zijn onderzocht.

Volgens Nawijn is hij op verzoek van de ouders van Vaatstra zich met de zaak gaan bemoeien. Zijn team - dat samenwerkt met Peter R. de Vries - heeft vier verdachten op het oog, waaronder twee ex--agenten. Hij pleit voor een grootschalig dna-onderzoek in het dorp en omgeving, maar dat stuit op verzet van minister Piet Hein Donner. De twee ex-agenten staan wel dna af, maar er is geen match.

9 oktober 2007 - weer een nieuw onderzoek

Weer komt er een nieuw onderzoek. Tien rechercheurs nemen het dossier rond de moord opnieuw door, omdat er volgens Justitie vanuit de samenleving regelmatig nieuwe vragen opduiken. Het nieuwe team moet het dossier nog eens met een frisse blik bekijken.

Ook zijn er nieuwe technieken beschikbaar. Zo wordt er geëxperimenteerd met 3d-scans van de plaats delict. Het nieuwe onderzoek levert niks op. In 2009 komen er wel 108 nieuwe tips binnen na een uitzending van het televisieprogramma Het Zesde Zintuig. Maar ook die tips leveren niks op.

http://www.youtube.com/watch?v=dw9bdJefCg0

3 april 2012 - dna-verwantsonderzoek toegestaan

Door een wetswijziging kan in een databank met dna van veroordeelden in strafzaken ook worden gezocht naar bloedverwanten van de dader. Voor het eerst in Nederland wordt dit dna-verwantschapsonderzoek ingezet. Het OM laat al weten dat als de 137.000 dna-profielen niks oplevert mogelijk een grootschalig dna-verwantschapsonderzoek op te zetten. Hierbij wordt in een bepaald gebied aan mannen gevraagd dna af te staan, waardoor een familielid van de dader getraceerd kan worden.

20 mei 2012 - ‘Dader was gelegenheidsdader’

http://www.youtube.com/watch?v=FPtTEK6njxs
Peter R. de Vries meldt dat een nieuw opsporingsteam tot de conclusie is gekomen dat de moord mogelijk gepleegd is door een bekende van het meisje die zij kort daarvoor was tegengekomen. De mannelijke dader komt “zeer waarschijnlijk” uit de regio van het Friese Veenklooster.

Lange tijd dacht justitie aan een “georganiseerde moordenaar” die het meisje uit het naburige Zwaagwesteinde met voorbedachten rade zou hebben verkracht en vermoord, met meegenomen attributen. Maar “uitgebreid technisch en tactisch onderzoek” heeft aan het licht gebracht dat een “gelegenheidsdader” waarschijnlijker is, een West-Europese man die toevallig beschikbare voorwerpen gebruikte, zoals kleding. Het OM bevestigt de volgende dag de lezer van Peter R. de Vries. Er komen zestien nieuwe tips binnen.

6 september 2012 - 7.300 worden gevraagd dna af te staan

Justitie maakt bekend dat 7.300 Friezen uit het gebied waar Vaatstra werd vermoord worden gevraagd DNA af te staan. Het grootschalige onderzoek, nagenoeg uniek in de wereld, vindt pas nu plaats omdat het pas sinds april 2012 juridisch mogelijk is om DNA-verwantschapsonderzoek in te zetten. Het onderzoek in de DNA-databank voor Strafzaken heeft niks opgeleverd.

18 november 2012 - Jasper S. gearresteerd

Op zaterdag 29 september begint het onderzoek, dat tot 11 oktober duurt. Van de mannen die zijn uitgenodigd om dna af te staan heeft dan 89 procent dna afgestaan. Onder die dna-profielen was een honderd procent match, zo bleek vanochtend. Jasper S. werd gisteravond gearresteerd.

6 december 2012 - Jasper S. bekent

Op donderdag 6 december legt de verdachte een verklaring af waarin hij de moord bekent. Jasper S. zegt dat hij Marianne niet kende, maar haar die bewuste nacht toevallig tegenkwam. Hij nam haar onder bedreiging van een mes mee het weiland in, waar hij haar verkrachtte en vermoordde.