Hoezo Facebook-feest? Slag bij Haren werd georganiseerd door gemeente en media

Een gemeente die almaar communiceert dat mensen niet naar een afgelast Facebook-feest moeten komen, is nieuws. Een gemeente die het gehele arsenaal in stelling brengt, is nieuws. Groot nieuws dat trending werd op Facebook en Twitter. Logisch dat duizenden een kijkje kwamen nemen. Logisch dat een aantal hooligans hun kans greep.

Inwoners van het dorpje Haren nemen vandaag de schade op. Vernielde winkels, tuinen, schuurtjes, lantaarnpalen en auto’s. Gelukkig is het Burendag, wat volgens de gelijknamige website inhoudt dat mensen ‘iets goeds doen voor elkaar en de buurt’. Bezems uit de kast dus, koffie schenken en niet het 16-jarige meisje Merthe de schuld geven. Zij kan er niets aan doen dat haar verjaardag gekaapt werd door een onbedwingbare menigte. Het enige script dat de meute keurig opvolgde was dat van Project X - een film waarin een feest opschaalt tot anarchie.

Project X Haren is onbedoeld door de gemeente neergezet als een roze olifant. Het gedachte-experiment waarin de instructeur opdraagt niet aan een roze olifant te denken. Roze olifanten bestaan immers niet - dus zet dat sprookjesbeest uit je hoofd! Het klassieke trucje om een roze olifant op iemands netvlies te zetten, om een roze olifant leven in te blazen. In dit geval: om een feest te creëren. ‘Mensen maken het feest’ is niet voor niets een staande uitdrukking.

De herhaalde gemeentelijke mededeling ‘er is hier geen feest’ leek regelrecht afgekeken van Mohammed Saïd al-Sahaf, de Irakese minister van Informatie onder het regime van Saddam Hoessein. Toen journalisten in maart 2003 verslag deden van de Amerikaanse invasie hield hij op persconferenties vol dat er helemaal geen invasie plaatsvond. Terwijl burgemeester Bats volhield dat er in Haren niets te beleven viel, haalden honderden jongeren elkaar over om koers te zetten richting het Groningse dorpje. Tot overmaat van ramp spoorde radiozender 3FM hen daartoe aan en zochten populaire DJ’s het publiek op. Dat Merthe niet voor iedereen een stukje taart had was voor iedereen duidelijk. Daarom namen ze zelf hun proviand mee.

Straf de intentie, niet de verstandsverbijstering

Nu het gezag hersteld is kunnen politie en justitie aan de slag. Arrestanten worden verhoord, beelden onderzocht, verdachten opgespoord. Er zullen processen volgen vergelijkbaar met die na het Hoek van Holland-drama. Maar belangrijker is het onderzoek naar de groepsdynamiek. Het overgrote deel kwam daar ongetwijfeld niet om ME’ers te bekogelen, de AH te plunderen en auto’s om te kiepen. Die kwamen voor een gezellig samenzijn - dat de autoriteiten daar geen trek in hadden maakte het extra leuk. Ze kwamen met een ondeugende bedoeling, niet met een criminele.

De ervaring leert echter - vooral die van Hoek van Holland - dat honderden ondeugende tieners in groepsverband een rebellenleger kunnen vormen. Zodra de ME de schilden heft, sluiten de feestgangers de rijen. Het recept voor de ultieme rel: drank, saamhorigheid en een gedeeld vijandbeeld. Als politie heb je dan niet meer met individuen te maken, maar met een niet aanspreekbare groep. Opgehitst door hooligans wil zelfs de braafste jongen weleens vergeten dat het geen pas geeft om een blikje naar een agent te gooien.

Het Openbaar Ministerie zou er verstandig aan doen de jonge meeloper strikt te scheiden van de ophitsende hooligan. De eerste kwam naar Haren met de bedoeling een feestje te vieren, de tweede om dat feest te laten ontsporen. Dat meelopers en hooligans in hun daden mogelijk even schuldig zijn, doet er niet toe. Straf de intentie, niet de vlaag van verstandsverbijstering. De hooligans feliciteren elkaar vandaag, de meelopers schamen zich kapot.

Aanpak ingegeven door knapste koppen of door paniek?

Met het straffen van individuen is de zaak echter niet afgedaan. Ophitsers en meelopers zijn immers van alle tijden. Het echte probleem is dat de autoriteiten niet hebben kunnen voorkomen dat hun grootste nachtmerrie werkelijkheid werd. Dat er ondanks alle voorzorgsmaatregelen een ravage is aangericht.

Dit vervolg op ‘Hoek van Holland’ vraagt dus om een diepgaand onderzoek. Waren de overheidsacties ingegeven door de knapste koppen of door paniek? Was het verstandig om van overheidswege zoveel lucht te geven aan een populaire Facebook-uitnodiging? Zag geen enkele communicatiemedewerker in dat elke scheet van de gemeente nieuws wordt? Geloofde Haren echt dat de feestgangers linea recta naar de alternatieve locatie - een zielloos voetbalveldje - zouden lopen? Kon de gemeente niet inzien dat het huis van Merthe voor even het Mekka van Groningen zou worden? Heeft de kleine gemeente Haren tijdig bijstand gekregen van nationale crisisteams? Wisten inlichtingendiensten van de plannen die gesmeed werden in kringen van hooligans? Hoe laat wisten de autoriteiten dat Haren daadwerkelijk aangedaan zou worden door duizenden jongeren? Wat waren de instructies om het gedrag van dit collectief te sturen?

Media romantiseerden het ondeugende karakter

Ook media mogen hun wonden likken. Natuurlijk: het feit dat duizenden mensen op Facebook hadden aangegeven van de partij te zijn is opmerkelijk en grappig. ‘Oh, als dat maar goed gaat, haha’ - dat gevoel delen met je publiek is begrijpelijk en journalistiek verdedigbaar. Vooral als een gemeente het uiterst serieus neemt en in de communicatie vol op het orgel gaat. Het nieuws lag voor het oprapen. Uur na uur. Een evolving story om je vingers bij af te likken. Frappant is echter dat nieuwsmedia het maar bleven hebben over een Facebook-feest. Ja, daar was het allemaal begonnen, maar intussen deelden ze zelf de uitnodigingen uit. Wie jong is en zin had in een feestje moet naar Haren komen - dat bleef hangen.

In het besef dat Project X-feestjes een zekere wetmatigheid kennen - van ludiek naar grimmig - bleven redacties er met een zekere joligheid aandacht aan schenken. Pas toen de sfeer omsloeg, speelden ze de vermoorde onschuld. Wie Twitter die dag een beetje heeft gevolgd kon het zien aankomen - sociale media volgden reguliere media, niet andersom. Achteraf is het makkelijk oordelen, maar het was misschien beter geweest als journalisten een meer waarschuwende toon hadden aangeslagen. Niet het ondeugende karakter van het feest romantiseren, maar wijzen op Project X-jes in het buitenland en de gewonden bij de strandrellen in Hoek van Holland drie jaar eerder. ‘Wil je klappen en een strafblad, kom dan naar Haren’ - die toon was beter geweest.

Media, bestuurders, relschoppers en meelopers - allen hebben zij een aandeel gehad in de Slag bij Haren. Niemand stond erboven, niemand regisseerde het groepsproces. En dat terwijl het feest geïnspireerd is door een film met een helder script en allesbehalve een happy end. Wat Haren overkwam kan morgen weer gebeuren. Als journalisten daar zo dol op zijn moeten ze dat voortaan maar op hun eigen redactie organiseren. Project X Haren was immers geen Facebook-feest, maar een mediafeest.

Volg de auteur op Twitter