Geef peilers niet de schuld. Strategische stemmers gokken democratie kapot

PvdA en VVD mogen dan wel gezegevierd hebben, hun achterban bestaat nu voor een groot deel uit strategische stemmers. Mensen die liever op SP of PVV gestemd hadden als er geen tweestrijd tussen Rutte en Samsom was geweest. Deze kiezers tasten de representativiteit van verkiezingen aan en zijn een democratie onwaardig.

De VVD heeft met enkele zetels verschil de verkiezingen gewonnen en zal hoogstwaarschijnlijk Mark Rutte als premier leveren. Volgens Maurice de Hond is deze partij voor 25 procent van de VVD-kiezers een tweede keus. Ze stemden VVD omdat ze niet meer geloofden in een overwinning van de partij die hen het meest bekoorde. Voor de helft van deze groep betrof dat de PVV. Overlopers dus.

Tragischer is de uitkomst voor 35 procent van de PvdA-kiezers. Tweederde van die groep zou SP gestemd hebben als Samsom niet in een nek-aan-nek-race verzeild was geraakt met Rutte. Deze kiezers hebben dubbel verloren: hun strategische stem én hun echte stem. Medelijden hoeven we niet te hebben. Dit zijn de luchtfietsers van de democratie. Ze blazen niet hun ziel, maar hun longinhoud in de partijen.

Zonder peilers waren deze surrogaatkiezers mogelijk wel op hun moreel kompas afgegaan. Maar het is niet eerlijk om daar de oorzaak van het probleem te leggen. Peilers geven slechts aan waar de gunst van de kiezer op een bepaald moment ligt. In de slotpeilingen kropen ze qua zetelverdeling naar elkaar toe, wat pleit voor hun betrouwbaarheid.

Zeer waarschijnlijk hielden strategische stemmers zich ook al op in die slotpeiling, maar het Grote Overlopen begon pas op verkiezingsdag. De dag waarop er niet gepeild werd en strategische stemmers hun kans grepen. Met de laatste peiling in het achterhoofd pleegden ze verraad op de partij waar hun hart ligt. Met als gevolg dat de slotpeiling tientallen zetels afweek van de verkiezingsuitslag. Zo bezien waren de peilingen mogelijk representatiever voor de volkswil dan de uiteindelijk verkiezingsuitslag.

Stem is getuigenis, geen roulettefiche

Peilers hebben het dezer dagen zwaar. Met veel woorden leggen ze uit dat ze niet de ambitie hadden om te voorspellen. Maar het verschil tussen hun slotpeiling en de uitslag wordt door het publiek uitgelegd als meetfout. Ook de media krijgen ervan langs: zij zouden te gretig zijn in het publiceren van virtuele zetelverdelingen, te lichtzinnig in de interpretatie daarvan. Politicoloog Tom van der Meer noemt dat vandaag in NRC Handelsblad ‘scorebordjournalistiek’. Wat is daar mis mee? Het is juist prachtig dat politici van moment tot moment kunnen zien hoe hun acties gewaardeerd worden.

Deze verkiezingen riepen sommigen al op tot een tijdelijk verbod op peilingen. Een beperking van de vrije meningsuiting en nieuwsgaring die in een aantal landen al bij wet geregeld is en waar verenigingen van peilers al jaren tegen strijden. Zo’n verbod lijkt een oplossing, maar is het niet. In Griekenland doken er tijdens de peilstilte illegale peilingen op, afkomstig van politiek belanghebbenden. Of denk aan al die internetpolls op nieuwssites. Nee, dan liever professionele bureaus die in een heftige concurrentiestrijd er belang bij hebben de meest representatieve peiling te presenteren.

Het wordt daarom tijd dat we onze pijlen richten op de peilverslaafden, de strategische stemmers die hun idealen verloochenen en hun stembiljet beschouwen als een fiche op een roulettetafel. Gokkers die zowel van de peilingen als van de democratie een farce maken. Opportunisten die ervoor zorgen dat de volksvertegenwoordiging niet meer het volk vertegenwoordigt. Droeftoeters die op het gokautomaat slaan als hun strategie verkeerd uitpakt. Zij zondigen in de kerk die stembureau heet, een democratie onwaardig. Als PvdA en VVD straks in de peilingen als ballonnetjes leeglopen, dan kennen we de schuldige. Niet Samsom of Rutte, maar de strategische stemmer.

Volg de auteur op Twitter