Kamer debatteert over noodfonds ESM: waarom is het belangrijk en omstreden?

De Tweede Kamer debatteert en stemt vanavond over de ratificatie van het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM), het permanente noodfonds dat een vangnet moet vormen voor probleemlanden in de eurozone. In de Kamer en op internet is veel te doen over het ESM. Vier vragen over waarom het ESM belangrijk en omstreden is.

Wat is het permanente Europese noodfonds ESM en waarom is het er?
Het Europees Stabiliteitsmechanisme is een fonds dat ervoor moet zorgen dat Europa voldoende geld beschikbaar heeft om probleemlanden binnen de eurozone voor een desastreus faillissement te behoeden. Het ESM is de opvolger van het tijdelijke noodfonds EFSF (Europese Financiële Stabiliteitsfaciliteit), dat twee jaar geleden werd opgericht en volgend jaar ophoudt te bestaan.

In het nieuwe permanente fonds, dat zou kunnen worden ingezet als het helemaal mis gaat in bijvoorbeeld Portugal of Spanje, wordt door de eurolanden 700 miljard euro gestort. Van dat bedrag kan 500 miljard worden uitgeleend aan landen die in de problemen komen. Het ESM krijgt van Nederland in zijn eerste jaar - het streven is dat het fonds in juli operationeel wordt - 4,6 miljard euro. Ook staat Nederland nog voor 35 miljard euro garant.

Waarom is de oprichting van het ESM zo omstreden?
Hoewel er in Nederland tot nu toe niet erg veel over het ESM is gesproken in het publieke debat, is de ophef over het fonds op internet de laatste weken sterk gegroeid. Een professioneel ogend filmpje van tegenstanders op YouTube (zie hieronder) hint op een Europese samenzwering. Het vertelt onder meer dat bestuurders immuniteit genieten, dat parlementen buitenspel staan en dat het vangnet met honderden miljarden kan worden uitgebreid.

Bezorgdheid en vragen zijn er ook over de positie van Duitsland, Frankrijk en Italië, de enige drie landen binnen de eurozone die beslissingen kunnen tegenhouden over de besteding van de ESM-gelden. Meer dan 10.000 mensen, waaronder velen anoniem, hebben bijvoorbeeld een digitale petitie ondertekend die de Kamer oproept tegen ratificatie te stemmen. Via het ESM zou Nederland zijn greep op de eigen begroting verliezen.

Theorieën over samenzweringen zijn lastig tegen te spreken, maar een aantal door critici genoemde bezwaren zijn niet op onjuistheden gebaseerd, zegt onze politiek redacteur Erik van der Walle:

“Dat bestuurders immuniteit genieten is in dit soort gevallen vrij gebruikelijk om te voorkomen dat er rechtszaken tegen hen worden aangespannen om druk uit te oefenen. Dat het fonds zonder problemen door de de ministers van Financiën kan worden uitgebreid klopt. En dat Duitsland, Frankrijk en Italië in de praktijk vetorecht hebben is ook juist, omdat het ESM een besluit tot uitkering van steungelden kan nemen als 85 procent van de eurolanden instemt. Als één van deze drie grote landen tegen is, kan een besluit dus worden geblokkeerd.”

Hoe denkt de Kamer over het permanente euronoodfonds?
Hoewel ook in de Kamer kritiek klinkt, stemt een grote meerderheid van het parlement vanavond naar verwachting in met ratificatie van het ESM. “Er moet een goede brandweerwagen klaar staan voor als het daadwerkelijk misloopt”, zegt PvdA-Kamerlid Plasterk vanmiddag in NRC Handelsblad over de grote problemen van Griekenland en het mogelijke besmettingsgevaar voor Spanje. “Dit kan geen uitstel hebben. Dreiging rond Griekenland is reëel, we moeten besmetting naar andere landen voorkomen”, aldus Plasterk. De PvdA zal samen met VVD, CDA, GroenLinks en D66 voor ratificatie van het ESM stemmen.

De SP is tegen het noodfonds, dat volgens de partij gekoppeld is aan “een bezuinigingspolitiek die niet werkt”. Ook heeft SP-Kamerlid Irrgang moeite met de procedures rond de ratificatie van het fonds:

“Het ESM is illustratief voor de manier waarop Europa met zijn burgers omgaat. De burger is weer niets gevraagd. Zo is de hele euro tot stand gekomen.”

De ChristenUnie liet vanochtend ook weten het “onverantwoord te vinden” om op dit moment akkoord te gaan met het ESM. Verder stemmen ook de Partij voor de Dieren en de PVV tegen ratificatie. PVV-leider Wilders probeert via een kort geding tegen de Nederlandse Staat te voorkomen dat het kabinet het ESM kan doordrukken. Een kansloze missie volgens deskundigen.

Wat kunnen we van het Kamerdebat van vanavond nog verwachten?
De voorstanders in de Kamer hebben ook hun bezwaren tegen bepaalde aspecten van het ESM, bijvoorbeeld over de in hun ogen tekortschietende controle over de inzet van de gelden. De Kamer zal via een motie de garantie eisen dat het parlement expliciet moet instemmen met een eventuele uitbreiding van het vangnet. In het akkoord is een ruime meerderheid van de bestuurders – de ministers van Financiën – voldoende. Plasterk wil “een maximale betrokkenheid van de Kamer” afdwingen. Het is de vraag of dat lukt, zegt Van der Walle in een reactie:

“Nederland kan wel willen dat de parlementen ook bij zulke besluiten betrokken worden, maar de vraag is of alle parlementen van de eurolanden dat willen en of Nederland dus voldoende slagkracht in Brussel heeft. Minister De Jager heeft wel beloofd het parlement te betrekken als uitbreiding van het gehele ESM-vangnet aan de orde komt.”

Verder zal het debat over het ESM mogelijk een voorproefje zijn van de vele debatten over Europa die de komende maanden tijdens de verkiezingscampagne gevoerd gaan worden. Het debat in de Kamer begint vanavond om 19.30 uur en is rechtstreeks te volgen via NOS Politiek24.