Jolande Sap: Pim Fortuyn was een gevaarlijke opportunist

Het geldt nog steeds als hét tv-debat: in 2002 werden de leiders van de gevestigde partijen volledig weggespeeld door Pim Fortuyn - vooral PvdA’er Ad Melkert. Vijf fractievoorzitters van nu kijken terug, op het debat en het fenomeen Pim Fortuyn. Aflevering 2: Jolande Sap.

Wat herinnert u zich van het lijsttrekkersdebat van 2002?

“Dat bewust inzetten van emotie. Ik besefte: dit is het begin van de veramerikanisering van de Nederlandse politiek. Fortuyn deed dat natuurlijk meesterlijk, en je zag dat die generatie politici daar helemaal niet mee overweg kon. Allemaal reageerden ze technocratisch. Alleen Rosenmöller durfde met emotie te reageren. Maar die stond alleen, en kreeg het later als een boemerang terug. Door die bedreigingen, die ook zijn gezin raakten. Die enorme weerstand en persoonlijke haat die het opriep, daar ben ik heel erg van geschrokken.
Melkerts gedrag was natuurlijk het schokkendste. Ik was ambtenaar op sociale zaken. Hij was mijn minister geweest. Ik kende hem daar wél als een warm mens, die bevlogen, met passie en vanuit waarden en emotie handelde. Maar op tv bakte hij er niets van. Ik dacht, hoe kan dat nou?”

Kijk het debat in zijn geheel terug:

Hoe denkt u terug aan Fortuyn?

“Mijn gevoelens daarover zijn gemengd. Ik vond het een enorme relnicht. Hij zorgde voor reuring en bracht politieke idealen weer terug in het debat. Dat was door de jaren Paars verdwenen. Onder politici bestond het gevoel: we moeten nog aan een paar dingetjes sleutelen, en dan wordt het helemaal perfect in dit land. Maar zo visionair was die man niet. Hij was een gevaarlijke opportunist, bereid de golf van maatschappelijk ongenoegen te gebruiken voor zijn eigen beperkte politieke idealen. Hij nam vrij laconiekjes het risico daarmee iets los te maken wat bijna niet meer te beheersen is. Ik vond dat volstrekt onverantwoordelijk. Als hij er niet geweest was, was er wel iemand anders opgestaan met dezelfde invloed. Je ziet hoe snel anderen dat kunstje herhaalden: eerst Rita Verdonk en nu Wilders. En die zijn toch heel anders dan Fortuyn.”

Zie u Fortuyns stijl en ideeën terug in de Kamer?

“Hij positioneerde zich als frisse buitenstaander, die kaart spelen Wilders en de SP ook. Zij beschuldigen de zittende politieke elite van alle ellende in het land. Ze bedrijven politiek zonder zich rekenschap te geven van de resultaten. De meeste andere partijen, ook wij, zijn uitermate serieus in het doordenken van onze voorstellen, zorgen dat het uitvoerbaar is, dat ze goede effecten hebben.”

Was Fortuyn schadelijk voor de politiek?

“Hij was absoluut schadelijk. Dat vraagt u mij, na anderhalf jaar waarin de directe erfgenaam van Fortuyn als gedoger aan de knoppen mocht zitten? Die politiek leidt tot schijnoplossingen. Symboolpolitiek als het boerkaverbod, het vermeende aanscherping van immigratiewetgeving. Het lost de problemen niet op. Mensen zijn niet gek, dat zal zich wreken. En misschien staat er dan wel een vierde op, na Wilders, die mensen kan verleiden hun stem uit te brengen. De middenpartijen zijn er onzeker van geworden. VVD, CDA en PvdA zoeken een nieuw profiel, nieuwe antwoorden. Maar ze hebben vooral Fortuyn gekopieerd, in plaats van een stevige eigen visie te vinden. Uiteindelijk moeten de partijen die wel oplossingen hebben, die met meer overtuigingskracht presenteren.”

Waar was u toen Fortuyn werd vermoord?

“Het was de dag dat mijn vriend veertig was. Onze kinderen wilden een ritje maken, naar dat sprookjesachtige Chinese motel bij Breukelen; er was die dag net een nieuwe lease-auto van mijn man afgeleverd. Het ging die enorme eetzaal door: Fortuyn is dood. Er ontstond een groot rumoer. Jezus, dacht ik, is dit nog wel Nederland.
Ik had er nog over getwijfeld, maar was blij dat ik mij geen kandidaat had gesteld voor de Kamer. Ik was blij dat die kelk aan mij voorbij ging, het was zo’n heftige tijd. Toen kwam dat gekke LPF-kabinet. Ik werkte voor staatssecretaris Phoa. De plaatsvervangende schaamte om voor deze man te werken. Het waren echt proleten in de politiek. Ik ben weggegaan bij het ministerie.”

Een kortere versie van dit interview verscheen op zaterdag 28 april in de NRC Special ‘Pim Fortuyn 10 jaar later’. Abonnees kunnen de volledige bijlage teruglezen in de digitale editie.