Suiker is giftig. Suiker wordt ons opgedrongen. Te veel suiker maakt mensen ziek en is dus slecht voor de maatschappij. Suiker is misschien niet helemaal verslavend, maar er is sprake van sterke gewenning aan een zoete smaak. Misbruik ligt op de loer.
Kortom: suiker verschilt niet erg van alcohol en tabak. De overheid moet de consumptie afremmen met hoge accijnzen, beperking van het aantal verkooppunten en een verbod om kinderen en jong-volwassenen frisdrank en snoep te laten kopen.
De Amerikaanse kinderarts Robert Lustig, gespecialiseerd in vetzucht bij kinderen, krijgt steeds meer bekendheid door zijn kruistocht tegen suiker. En vooral tegen fructose. Biet- en rietsuiker bestaan voor de helft uit fructose en voor de helft uit glucose. Zodra ons lichaam te veel suiker binnenkrijgt, verwerkt ons lichaam de fructose op dezelfde manier als alcohol, laat Lustig in zijn wetenschappelijke artikelen zien. Het veroorzaakt leververvetting en andere stofwisselingsstoornissen. Fructose is bij overconsumptie wat anders dan glucose (zie kader ‘glucose en fructose’).
Lustig is hoogleraar stofwisselings- en hormoondeskundige (endocrinoloog) aan de University of California in San Francisco. Hij bestrijdt kindervetzucht. Zijn centrum heet COAST (acroniem voor Center for Obesity, Assessment, Study and Treatment) en een belangrijk onderzoekprogramma gaat door het leven als WATCH (Weight Assessment for Teen and Child Health).
Vorige week bereikte hij het hoogste discussieplatform in de wetenschappelijke wereld: een opiniestuk in het tijdschrift Nature.
Zolang je de suiker die je bij een maaltijd eet in de uren erna weer verbrandt, is er weinig aan de hand. Het gaat Lustig erom dat te veel suiker gif is. En omdat meer dan de helft van de mensen momenteel te dik is, en dikker wordt, is suiker voor meer dan de helft van de westerlingen gif. Dat komt volgens Lustigs opvatting vooral door de fructose.
Suiker, schrijft Lustig in Nature, levert vooral ‘lege calorieën’. Wie suiker in zijn koffie doet, snoepjes eet, frisdrank drinkt en (eigenlijk ook) wie vruchtensap drinkt, krijgt calorieën binnen zonder dat er tegelijkertijd vitaminen, mineralen, vezels en andere nuttige voedingsstoffen mee naar binnen komen. Dat is anders met de calorieën in volkorenbrood, groente of vlees. Vruchtensap levert alleen vitamine C, waar voldoende van is.
In een maatschappij waar we vooral zitten en niet met ons lijf werken, is het moeilijk om de dagelijks gezond geachte vitaminen en mineralen binnen te krijgen zonder over de (voor veel inactieve mensen zelfs al te hoge) bovengrens van 2.000 (vrouwen) of 2.500 kilocalorieën (mannen) heen te schieten. De vrij besteedbare ruimte is voor veel mensen maar 200 kilocalorieën per dag (10 suikerklontjes). Lege calorieën moet de westerse mens dus vermijden. En suiker wordt dan het eerst genoemd.
„Maar er is niets leegs aan de calorieën van suiker”, haalt Lustig uit. Steeds meer onderzoek laat zien dat vooral te veel fructose giftig is voor de lever en veel andere chronische ziekten kan veroorzaken. Hoge bloeddruk, pancreasontsteking, hartinfarct, vetzucht en de voorstadia van ouderdomsdiabetes staan in het onheilspellende rijtje. En de wetenschappelijke uitleg die Lustig erbij geeft, is dat een teveel aan fructose (het deel dat we niet direct verbranden voor energie) door onze stofwisseling eerder wordt behandeld alsof het alcohol is. Een overmaat aan glucose is ook niet best. Je wordt er dik van, maar de dagelijkse overdosis fructose is schadelijker.
Lustig publiceert keer op keer zijn aanvallen op fructose in de wetenschappelijke literatuur, en krijgt daar telkens veel kritiek op. Eind 2010 schreef hij het overzichtsartikel Fructose: Metabolic, Hedonic and Societal parallels with Ethanol in het Journal of the American Dietetic Association. De discussie duurde tot afgelopen zomer, toen de Britse voedingsbiochemicus Geoffrey Livesey drie pagina’s kreeg en scherpe kritiek uitte. Wie het leest, denkt ‘exit Lustig’.
Fructose staat helemaal niet aan het begin van suikerziekte en geeft ook helemaal geen leverproblemen en extra vetopslag, schrijft Livesey. Hij verwijt Lustig dat die vooral muizenonderzoek citeert, terwijl mensen hun fructose heel anders verwerken. Een portie fructose geeft helemaal geen torenhoge, schadelijke insulinepiek. En dat doet glucose wel. Een mens kan wel 150 gram pure fructose per dag eten zonder zijn insulinestofwisseling te verstoren. En nog geen 5 procent van de Amerikanen komt aan die morbide hoeveelheid. Het gemiddelde loopt tegen de 50 gram. Natuurlijk, schrijft Livesey, te veel is nooit goed, maar glucose is al met al schadelijker dan fructose.
Livesey is eigenaar en directeur van Independent Nutrition Logic Ltd, een ‘onafhankelijk adviesbureau’ dat onder andere werkt voor het Calorie Control Council Fructose Committee, waarvan de leden handelen in fructose en fructosehoudende suikers, meldt het tijdschrift waarin de discussie staat.
Lustig mocht antwoorden en hoont de argumenten van Livesey weg. De argumenten overtuigen. Allereerst beperkte Livesey zich tot onderzoek naar alleen fructose. Dat is onrealistisch, schrijft Lustig. In de praktijk eet niemand immers fructose zonder ook glucose binnen te krijgen. Meestal gebeurt dat in een één-op-éénverhouding. In Europa is dat zo omdat bietsuiker nu eenmaal precies evenveel glucose- als fructosemoleculen bevat. In de Verenigde Staten is het een voedingstechnologische kwestie. Frisdrank en kant-en-klaarvoedsel worden er vooral gezoet met (gesubsidieerde) high fructose corn syrop (HFCS). Dat is een suikerstroop uit maïs. Maïs bevat bijna alleen glucose, maar de voedingsmiddelenindustrie zet een deel van die glucose om in fructose vanwege de gewenste zoetheid.
Om een idee te geven van de discussie: inderdaad, fructose alleen geeft een minimale insulinereactie, lijkt Lustig te moeten toegeven. Om dan los te barsten met: „Misschien zit de oorzaak in het feit dat deze fructose in kristalvorm niet goed door de darm wordt opgenomen. De effecten verderop in de darm zijn dan ook maximaal: pijn, winderigheid en diarree.” Lustig wijst er in zijn artikelen ook graag op dat appelsap (een vrucht met relatief veel fructose) bij kleine kinderen makkelijk darmkrampjes veroorzaakt.
Lustigs conclusie is steeds weer dat te veel fructose ongezond is. Met fructose moet daarom hetzelfde gebeuren als met alcohol, omdat te veel ervan slecht is voor mens en maatschappij. Dus: hogere belastingen en beperkte toegang (frisdrank- en snoepautomaten op slot). De overheid moet de industrie onder druk zetten, vindt Lustig, want sugar sells. Net als voor de mens is voor de industrie de verleiding groot om steeds meer suiker in de voeding te stoppen. Een goed begin zou zijn om fructose van de GRAS-lijst met voedingsmiddelen af te halen. GRAS staat hier voor generally regarded as safe.