De Nederlandse universiteiten en academische ziekenhuizen hebben de afgelopen jaren in totaal 102 zaken van wetenschapsfraude behandeld. Daarvan zijn ten minste 27 zaken gegrond verklaard en zijn zeker 16 wetenschappers bestraft. Ze werden ontslagen, overgeplaatst, of berispt. Dat staat vandaag in NRC Weekend.
Meestal ging het om plagiaat. Ook kwam het verzinnen of bijwerken van gegevens voor en werden auteursnamen onterecht weggelaten bij publicaties.
Dit blijkt een enquête door deze krant onder alle universiteiten en medische centra over wetenschappelijke fraudezaken sinds 2005. In dat jaar committeerden de instituten zich aan een code die voorschrijft hoe onderzoekers zich horen te gedragen. Niet eerder was bekend hoe vaak en in welke hoedanigheid wetenschapsfraude zich voordoet.
Grote verschillen tussen universiteiten
Op basis van internationale onderzoeken zou een hoger aantal meldingen verwacht kunnen worden. Universiteiten gaan uit van een kritische houding van collega’s. De vertrouwenspersoon van de Universiteit Utrecht zegt dat wetenschappers fraude vooral melden als ze een conflict hebben met een collega.
De verschillen tussen universiteiten zijn groot. De Universiteit Utrecht behandelde zo’n dertig zaken, in Tilburg zijn tot de zaak Stapel “geen gevallen geweest waarvoor een onderzoekscommissie moest worden samengesteld”.
De voorzitter van de vereniging van universiteiten VSNU, Sijbolt Noorda, zegt dat universiteiten zich beter moeten gaan wapenen tegen fraude. Hij pleit voor een ombudsman of vertrouwenspersoon op elke universiteit. Ook moeten alle integriteitszaken openbaar worden, meent hij. Op verzoek van deze krant waren alleen de Universiteit Leiden en het AMC bereid hun rapportages te sturen. De rectores magnifici van alle universiteiten besluiten begin april met besluiten over een betere controle op fraude.
‘Universiteiten moeten gegevens extra controleren’
Volgens socioloog Kees Schuyt zijn de bestaande gedragsregels gericht op individuen en zouden “universiteiten zelf meer verantwoordelijkheid moeten dragen”. Begin april adviseert hij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) over hoe universiteiten moeten omgaan met onderzoeksgegevens. Hij bepleit een datamanager die de gegevens nog eens controleert. Ook zouden universiteiten hun medewerkers steekproefsgewijs moeten controleren, vindt hij. “Gewoon door zo nu en dan een dagje met een onderzoeker mee te lopen.”
De adviezen komen na de fraudezaak vorig jaar in Tilburg, waarbij hoogleraar en psycholoog Diederik Stapel jarenlang gegevens van tientallen publicaties bleek te kunnen vervalsen. Ook in Rotterdam en Nijmegen vertrokken onderzoekers na fraude en misleiding. In Leiden onderzoekt een commissie de wetenschappelijke integriteit van in ieder geval één medisch hoogleraar.