‘Crisis maakt democratie steeds irrelevanter’

De financiele crisis zal het kapitalisme gemener en sterker maken, verwacht de Sloveense filosoof Slavoj Zizek, die zichzelf typeert als vulgaire fascist. Waarom? Hij spiegelt communisme voor als alternatief voor kapitalisme.

‘Schrijf dit maar op: we dachten met een vulgaire fascist te maken te hebben, maar hij bleek veel erger,” zegt Slavoj Zizek terwijl hij breed achterover leunt in de chique bibliotheek van het Ambassade hotel in Amsterdam. De Sloveense filosoof is hier om zijn voorlaatste, in 2009 verschenen boek First as Tragedy, then as Farce te promoten, dat onlangs in het Nederlands is vertaald. Of dat rijkelijk laat is? Nee, helemaal niet: het boek is griezelig actueel. Nog voordat er sprake was van de Occupy-beweging, van de demonstrant als Time’s persoon van het jaar, nog voordat weldenkende mensen het liberaal kapitalistische systeem ter discussie stelden, schreef Zizek een boek over de destructieve krachten van het kapitalisme en de noodzakelijke omwenteling van sociale verhoudingen.

Dat hij zichzelf typeert als vulgaire fascist, hangt samen met zijn voorliefde voor politiek incorrecte uitspraken. Een beroemd voorbeeld is het YouTube-filmpje waarin hij in twee minuten uitlegt waarom liefde kwaadaardig is. Of zijn vaak herhaalde analyse van de impliciete antisemitische boodschap in The Sound of Music. Maar ‘turbodenker’ Zizek interviewen is als proberen te kytesurfen in een orkaan.

Wie hem vraagt waarom hij zo graag shockeert, wordt onherroepelijk meegezogen in de wervelwind: van The Sound of Music naar de laatste twee afleveringen van 24 en de vulgariteit van het menselijke bestaan, om via de rok van de pr-dame van de uitgeverij te belanden in een monoloog over Japanse schoolmeisjes, en dan uit te komen bij zijn opvatting dat echte vriendschap met een jood betekent dat je antisemitische grappen met hem kan maken, en dat daarom het politiek correcte denken antisemitisme in stand houdt.

Het zijn dit soort even briljante als onnavolgbare associaties, waarom de Sloveense filosoof berucht is. En waaraan hij zijn populariteit voor een groot deel te danken heeft. Zizek – ook wel de Elvis van de cultuurfilosofie genoemd – werd de afgelopen jaren een hit op YouTube: een gestage stroom lezingen, interviews en openbare optredens bezorgde hem een cultstatus onder een miljoenenpubliek op internet.

De kritiek op zijn werk is er niet minder om. Zijn pogingen om het communisme in ere te herstellen kunnen op veel hoongelach van collega’s rekenen. Hij wordt radicaal links genoemd, maar kan dan ook iedereen verbazen met een pleidooi voor een terugkeer van christelijke waarden. Op één omschrijving die zijn vijanden hem geven is hij trots: The Joker uit Batman. Een gevaarlijke clown die erop uit is om de samenleving te ontregelen, ten einde de fundamentele zwakheden van de mens bloot te leggen. Zijn radicale boodschap: het Westen verkeert in een hopeloze economische, politieke en ideologische situatie en alleen een geherdefinieerd communisme kan ons nog redden van de ondergang.

Moeten we ons echt zoveel zorgen maken, ook wij in ons welvarende Nederland?
„Ik denk van wel, want we leven in een tijd waarin het Westen moedwillig de ogen sluit voor de catastrofes die op ons afkomen. Bijna niemand durft die conclusie te trekken, want de meesten van ons geloven in het beste systeem ooit te leven: de kapitalistische democratie met elementen van de verzorgingsstaat. Dat is pure ideologie, die direct scheurtjes vertoont als je lastige vragen gaat stellen.”

Abonnees lezen de rest van het interview dat Reinier Kist en Arjen van Veelen met Zizek hadden hier.