Alsof die gewone slacht zo diervriendelijk is

14.997.391 varkens per jaar

Een varken scharrelt wat door een gesloten ruimte. Plotseling begint het onrustig te bewegen en zwaarder adem te halen, de bek opengesperd. Wanhopig maakt het dier een rondedans, waarbij het herhaaldelijk tegen de wanden botst. Uiteindelijk valt het varken op de grond. Het vertoont nog even heftige spiertrekkingen en rillingen. Dan blijft het roerloos liggen.

Dit is te zien op filmbeelden die onderzoekers van de Universiteit van Zürich hebben gemaakt van een varken dat wordt blootgesteld aan een hoge concentratie CO2 (kooldioxide). Voordat het bewusteloos raakt vecht het dier minimaal twintig seconden tegen het gevoel te stikken. De Zwitserse wetenschappers beschouwen daarom ‘verdoven’ met kooldioxide, een gas dat in hoge concentraties dodelijk is, als dieronvriendelijk. Net als onderzoekers in Nederland, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.

Toch worden Nederlandse varkens steeds vaker met CO2 verdoofd. Hoeveel is niet precies bekend, maar naar schatting gaat het jaarlijks om meer dan vier miljoen dieren. In slachterijen gaan ze met enkele tegelijk in een gondel, die een paar meter in een put zakt. Onderin bevindt zich het zware gas CO2 (in Nederland in een concentratie van bijna 90 procent), dat door de geperforeerde bodem van de gondel dringt. Als de dieren verdoofd zijn, wordt de halsslagader doorgesneden en bloeden ze dood.

De andere varkens in Nederland – zo’n tien miljoen – worden elektrisch bedwelmd. Het nadeel daarvan is dat door de spiertrekkingen vaak puntbloedingen in het vlees ontstaan. Bovendien kost het aanbrengen van de elektroden veel tijd en het gebeurt soms slordig, waardoor het dier niet meteen buiten bewustzijn raakt. De populariteit van de CO2-methode groeit omdat de kwaliteit van het vlees hoger is en omdat op deze manier veel meer varkens per uur kunnen worden gedood dan met stroomstoten.

Met het varken dat CO2 inademt, gebeuren volgens de wetenschappelijk literatuur twee dingen. Allereerst raken de luchtwegen en de slijmvliezen in de neus zwaar geïrriteerd. „Het geeft een branderig gevoel, alsof er een liter cola door je neus naar binnen wordt geperst”, zegt dierenarts Hans Nieuwendijk, die zelf de proef op de som nam door CO2 in hoge concentratie in te ademen. Ten tweede alarmeert de hogere concentratie CO2 in het bloed het ademhalingssysteem, waardoor het dier begint te hyperventileren – en nog meer CO2 inademt. Dit is volgens neurofysioloog Ton Coenen te vergelijken met de paniekerige benauwdheid van een mens die (te lang) het hoofd onder water houdt.

Hoe onaangenaam varkens deze verdoving vinden, blijkt uit proeven in Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk. Een hongerig varken weigerde ook na een etmaal een appel te gaan halen in de ruimte waar het eerder was verdoofd; hetzelfde gold voor een dorstig varken dat een bak water kreeg aangeboden. De Tweede Kamer oordeelde niettemin in 2009 dat de CO2-methode, die tot dan toe enkele decennia niet was toegepast, geen onaanvaardbare aantasting van het dierenwelzijn oplevert.

Kort daarvoor had ASG, een internationaal gerenommeerd onderzoeksinstituut van de universiteit van Wageningen, met zes slachtvarkens een ‘pilot-onderzoek’ gedaan naar alternatieven. ASG concludeerde dat de toevoeging van zuurstof het gevoel van benauwdheid bij de dieren verminderde, maar ook de tijd tot de bewusteloosheid verlengde – en er soms toe leidde dat de varkens nog voor het ‘aansnijden’ weer bij bewustzijn kwamen.

In Spanje en het Verenigd Koninkrijk is verder onderzoek gedaan naar diervriendelijker gasmengsels, onder meer argon. De Spaanse onderzoeker Antionio Velarde concludeerde in 2010 dat varkens zich met dat gas veel minder leken te verzetten dan met kooldioxide. Marien Gerritzen, onderzoeker in Wageningen, erkent dat argon een alternatief kan zijn. Maar het leidt volgens hem tot hevige samentrekkingen, met ernstige gevolgen voor de vleeskwaliteit (spierbloedingen- en beschadigingen). Daardoor zal een slachterij het niet snel toepassen.

539.894 koeien per jaar

Het verdoven van een half miljoen runderen en anderhalf miljoen kalveren gebeurt met een zogeheten schietmasker. Een slachter zet dat masker op de kop van het dier en schiet dan een pin in de schedel. Het rund verliest binnen enkele seconden het bewustzijn en kan daarna worden ‘aangesneden’ door de slachter.

De methode geldt als diervriendelijk, door de snelheid van de verdoving. In ongeveer één op de twintig gevallen mislukt het schot, blijkt uit onderzoek in West-Europa. Voor Nederland zou dat betekenen dat jaarlijks honderdduizend runderen opnieuw ‘geschoten’ moeten worden, maar exacte cijfers ontbreken. Het schietmasker kan bijvoorbeeld falen door slecht onderhoud van de apparatuur. Dat kan ook gebeuren doordat het schietmasker is bewaard in een vochtige omgeving.

487.140.315 kippen per jaar

Het merendeel van de half miljard kippen die per jaar in Nederland worden geslacht, wordt nu nog verdoofd met de zogeheten waterbadmethode. Kippen hangen omgekeerd aan een rail en worden met hun kop door een waterbak gesleept. Een stroomstoot verdooft de kippen daarin voordat ze de slachtmachine ingaan.

Die methode is verre van volmaakt. Soms tilt een kip even haar kop uit het water, waardoor ze niet verdoofd wordt. Stroomstoten veroorzaken spiersamentrekkingen die in driekwart van de gevallen zo hevig zijn dat er bloedingen ontstaan: de rode puntjes op de kipfilet. De contracties kunnen ook zo sterk zijn dat de kip haar botten breekt. Het komt daarom voor dat slachthuizen de stroomstoten verzwakken, waardoor minder kippen verdoofd raken.

Maar zelfs als de wettelijke norm van 100 milliampère wel wordt gehaald, gaan veel kippen onverdoofd de messen in. Elektriciteit zoekt altijd de weg van de minste weerstand, ook in een waterbak waar vijfentwintig kippen tegelijk in gaan. Dat betekent dat de ene kip de volle laag krijgt en een andere niet.

Met ingang van volgend jaar gaat de waterbadmethode in de ban. De pluimveesector moet op zoek naar alternatieve methoden. Onderzoekers van Wageningen UR Livestock Research hebben een methode ontwikkeld waarbij de kip verdoofd wordt met roterende magnetische velden rond de kop. Daarmee worden alleen de hersenen uitgeschakeld; de spiertrekkingen worden veel minder. Met dit systeem kan ook worden gemeten hoeveel stroom door een kop is gegaan. Is dat te weinig, dan kan deze kip automatisch uit de slachtlijn gehaald worden om alsnog een effectieve stroomstoot te krijgen.

Een andere diervriendelijker methode om kippen te verdoven is met een mengsel van CO2 (kooldioxide) en zuurstof. Alléén kooldioxide is voor dieren erg onaangenaam.

Om die reden heeft onder anderen neurofysioloog Ton Coenen een slachtmachine ontwikkeld waarin kippen eerst worden verdoofd met een mengsel van CO2 waaraan zuurstof is toegevoegd. Als de kippen hun bewustzijn hebben verloren, worden ze in een volgende ruimte met alleen CO2 volledig verdoofd.

De methode is wat duurder dan de waterbadmethode, ongeveer 4 eurocent per kip. Hoeveel en welke kippen zo worden geslacht is onbekend. De biologische kippen van Albert Heijn worden gedood met de diervriendelijker CO2-methode.

Onderzoekers van Mississippi University hebben, geholpen door onderzoeker Marien Gerritzen van Wageningen UR Livestock Research, een methode ontwikkeld voor het verdoven van pluimvee met lage druk. De eerste experimenten met pluimvee zijn veelbelovend: de dieren zouden door het zuurstofgebrek alleen maar licht in het hoofd worden, alsof ze een berg beklimmen. Maar die slachtmachine moet nog worden gebouwd.

Karel berkhout