Joodse cowboy

De Canadese toetsenspeler en dj Socalled is een buitenbeentje in de klezmer, de oude Joodse feestmuziek die uit Oost-Europa stamt. Terwijl klezmer vaak op nostalgie drijft, lanceert Socalled het genre met inventief samplewerk en Jiddische raps de eenentwintigste eeuw in. Met zijn gelijknamige band treedt hij dit weekeinde op tijdens het Utrechtse festival Le Guess Who. Centraal in het concert staat zijn meest recente cd Sleepover, waarop hij ver buiten de grenzen van het Joodse repertoire opereert.

Socalled (34) sprong voor het eerst in het oog als beweeglijk lid van Klezmer Madness, de groep waarmee klarinettist David Krakauer sinds 1995 aan de weg timmert. Krakauer wil in deze band radicaal breken met klezmer als genre dat vooral terugblikt in de tijd. Tot dan toe richtten de meeste klezmerbands zich op het zo getrouw mogelijk naspelen van muziek uit de eerste helft van de vorige eeuw. In Krakauers band vervulde Socalled de functie van stoorzender. Met zijn samples stuurde hij de muziek onverwachte kanten op. Het zit in zijn rusteloze natuur. Creatieve invallen banen zich telkens weer een weg naar buiten: hij tekent cartoons. Tijdens concerten voert hij goocheltrucs uit, of treedt hij op als poppenspeler.

De veelzijdigheid van Josh Dolgin (zoals Socalled eigenlijk heet) blijkt ook uit de YouTube-clip die hij maakte van You are never alone, een nummer van zijn vorige cd. Na de aankondiging dat er niets vreemds is aan een Joodse cowboy komt Socalled op vanachter een gordijn. Hij wordt begeleid door de melancholieke klanken van het Norman Luboff Choir, ooit gespecialiseerd in geromantiseerd westernrepertoire, dat steeds maar weer terug in de groef gebeukt wordt door krachtige beats. Terwijl zangeres Katie Moore een Joodse melodie zingt, bouwt Socalled zijn hoofd om tot een projector, die een animatie vertoont van een vuurgevecht tussen twee cowboys dat voor beiden fataal afloopt.

Blijkbaar is niets te gek voor Socalled, die min of meer toevallig in het klezmercircuit verzeild raakte. „Ik kom uit een Joodse familie”, vertelt hij. „Maar ik ben niet in de Joodse tradities grootgebracht. Als jongetje heb ik braaf pianoles genomen. Ik ben al snel jazz gaan spelen, de muziek die ik thuis hoorde. Toen we van het platteland naar Ottawa verhuisden kwam ik in aanraking met hiphop en rap. Ik vond dat ongelooflijk spannend en kocht een sampler om zelf hiphop te maken.”

Socalled liep tegen klezmer aan toen hij begin jaren negentig als universiteitsstudent in Montreal tweedehandszaken en liefdadigheidsbazaars afschuimde voor oud vinyl: „Ik was altijd op zoek naar materiaal waar ik met mijn sampler uit kon plunderen. Platen met chassidische en cantorale muziek en klezmer trokken aan me alsof ze magnetisch waren. Daar was een hele cultuur waar ik mee verbonden was door mijn achtergrond, maar die helemaal nieuw voor me was. Vooral de klezmer maakte indruk, door raakvlakken met Balkanmuziek die toen net populair werd door bands als Taraf de Haïdouks en Fanfare Ciocarlia.”

Klarinettist David Krakauer ontmoette Socalled tijdens het KlezKanada festival. Krakauer is dan nog lid van de baanbrekende Klezmatics, maar die zijn hem niet radicaal genoeg. In de jonge Joodse hiphopper, die zich in de festivalworkshops ijverig door Jiddisch repertoire werkt, ziet de klarinettist een geestverwant en hij nodigt hem uit om mee te doen aan Klezmer Madness, waarin hij opgewekt de vloer aanveegt met alle regels rond het genre. Het komt Krakauer op nogal wat scheve gezichten uit eigen hoek te staan. Maar gezamenlijk richten ze de klezmer, die het tot dan toe grotendeels moest hebben van nostalgie, met de neus naar de toekomst.

„Natuurlijk heeft hij invloed op me gehad”, zegt Socalled over Krakauer. „Dat een gerenommeerd muzikant als David zo’n groentje eruit pikt en die mate van vertrouwen geeft, heeft veel betekend. Hij heeft me grotendeels ingewijd in het klezmerrepertoire. Maar het werkte ook de andere kant op, omdat ik volstrekt onbevangen was, iets wat hij goed kon gebruiken bij het laten ontsporen van de muziek.”

Op zijn laatste cd Sleepover, een verzameling songs waar klezmer alleen sporadisch om de hoek komt kijken, laat Socalled het Joodse repertoire ver achter zich. „Waarom zou ik me in een muzikaal getto moeten terugtrekken?” stelt hij verontschuldigend. „Ik identificeer me niet met een cultureel afgesloten wereld. Ik ben een wereldburger. Op de straten van Montreal kom ik Senegalezen en Russen tegen. De klanken die ik in mijn muziek verwerk komen net zo goed overal vandaan. Het is pop. Maar het is ook klezmer, met zijn contrast tussen opgewekt klinkende songs en duistere, droevige teksten. En met Michael Winograd, een van de beste klezmerklarinettisten van het moment. Ik ben de klezmer ingerold, ik spring er naar believen uit. Maar voor je het in de gaten hebt zit ik er weer middenin.”

Socalled treedt 26 nov op Le Guess Who?, Utrecht. Inl: www.leguesswho.nl