Rotterdam bouwt eigen politie

Het is een subtiele verwijzing naar de klassieker 1984 van de Engelse schrijver George Orwell: een in het duister gehulde agent met haviksogen die burgers bespiedt. Opgemaakt in de huisstijl van de gemeente Rotterdam en voorzien van de tekst ‘Bevoegd en Bereid. Wees gewaarschuwd’. Rechtsonder staat het officiële logo van de dienst Stadstoezicht. De boodschap? Big Brother is watching you.

De sticker dook deze zomer op verschillende plekken op in Rotterdam, zo onthulde het onlinemagazine Vers Beton. De plakactie, onder meer op vuilniscontainers, irriteerde Stadstoezicht. „Een negatieve knipoog naar duistere tijden, overduidelijk bedoeld om het werk van onze medewerkers in een kwaad daglicht te stellen”, zegt manager Fred Marree van Stadstoezicht. Hij spreekt van „een laffe want anonieme actie”.

Vrijwel elke stad in Nederland beschikt inmiddels over (een vorm van) stadstoezicht, maar ‘probleemstad’ Rotterdam spant de kroon. Dankzij een dienst met zeshonderd medewerkers, die de laatste jaren steeds meer ‘kerntaken’ van de politie heeft overgenomen en van het stadsbestuur steeds meer bevoegdheden heeft gekregen. Zo worden zij – anders dan in bijvoorbeeld Amsterdam (400 stadswachten) en Den Haag (150) – ook ingezet om bijstandsfraudeurs en spijbelaars op te sporen.

Behalve een opsporingsbevoegdheid hebben de Rotterdamse ordehandhavers ook een ‘geweldsinstructie’: zij mogen niet alleen bekeuringen uitschrijven voor kleine vergrijpen (fout parkeren, over de stoep fietsen, vuilnis op straat gooien), maar ook tegenstribbelende burgers in de boeien slaan. Rotterdam overweegt de toezichthouders ook in te zetten voor het beboeten van verkeersovertredingen, die verder gaan dan door rood licht rijden.

Ook de haven ontkomt niet aan de opsporingsambtenaren in hun donkere pakken met opvallende gele strepen. In juli besloot het Havenbedrijf Rotterdam, verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud van het gebied (10.500 hectare), een beroep te doen op Stadstoezicht. „Om de beeldkwaliteit te verbeteren en de veiligheid te waarborgen”, zegt een woordvoerder.

Europa’s grootste haven was tot voor kort een vrijplaats waar iedereen tamelijk ongestoord zijn gang kon gaan, vooral in de nachtelijke uren: illegale straatracers, barbecuende truckers, tippelende hoeren. Het rauwe Rotterdam, compleet met uitgebrande autowrakken, was hier in al zijn ‘schoonheid’ te bewonderen. Uit onderzoek is gebleken dat dagelijks drie- tot vierhonderd chauffeurs illegaal overnachten in hun voertuig. „Dit werkt misdrijven en vervuiling in de hand”, stelt het Havenbedrijf. Om overlast tegen te gaan is het bedrijf zelf bezig met de aanleg van vier bewaakte parkeergelegenheden met bijna zevenhonderd plaatsen.

Niet iedereen is ingenomen met de toegenomen ‘bemoeizucht’ van de verlengde arm van het gezag. „De dienst ontwikkelt zich meer en meer tot een soort nieuwe, bestuurlijke gemeentepolitie”, zegt de Rotterdamse ombudsman Anne Mieke Zwaneveld. Ze ontvangt „behoorlijk veel klachten” van burgers. „In negen van de tien gevallen gaat het om onheuse bejegening. Mensen voelen zich niet netjes behandeld.”

Acteur Jack Wouterse kwam begin dit jaar in aanvaring met twee stadswachten die hem een bon gaven, omdat hij zijn hond Wim op een zondagochtend niet had aangelijnd in een park. Het was zijn zesde boete in korte tijd. Wouterse maakte de ambtenaren uit voor „gestapo’s”. De rechter gaf hem vorige maand een waarschuwing.

Maar de toneelspeler kreeg ook veel bijval, onder meer op internet. Zelf schermt de dienst – credo: doorpakken bij kleine ergernissen – met „slechts 553 klachten op basis van 465.000 bonnen in 2010”. Uit een „representatief” imago-onderzoek onder zeshonderd inwoners zou bovendien blijken dat „een ruime meerderheid van de Rotterdammers [...] de nieuwe bevoegdheden van stadswachten (zeer) goed” vindt.

Fractievoorzitter Arno Bonte van GroenLinks deelt die mening niet. Hij spreekt van „een soort gemeentelijke politiedienst die alsmaar verder uitdijt, en mensen om het minste of geringste op de bon slingert, terwijl de meeste stadswachten onvoldoende zijn opgeleid”. Niet voor niets lopen confrontaties met burgers geregeld uit de hand, stelt Bonte. „Conflictbeheersing is een vak en dat beheersen de meesten niet.”

Op verzoek van de gemeenteraad doet de Rotterdamse Rekenkamer onderzoek naar de dienst. Kernvragen: hoe waarborgt en stuurt de gemeente het optreden van stadswachten? En leidt hun optreden tot de beoogde resultaten? Het onderzoek is medio volgend jaar afgerond. Bonte durft één conclusie alvast te trekken: „Het soms wat autistische optreden van Stadstoezicht ondermijnt het gezag van de politie. Dat heb ik van meerdere agenten gehoord, en dat begrijp ik. De gemiddelde burger maakt geen onderscheid tussen een stadswacht en een agent.”

In de haven ontkennen stadswachten Harm de Wit en Henri Macnack dat zij aan ‘ondernemertje pesten’ doen. Een chauffeur die aan het laden en lossen is en een container even in openbare ruimte parkeert, krijgt niet onmiddellijk een bon. „We zijn best coulant, hoor.” Binnen twee weken moet een ongewenst object verwijderd zijn. Pas daarna volgt een dwangsom. Hun handboeien hebben zij nog nooit hoeven te gebruiken. „Misschien dwingt ons uniform toch respect af.”