Crisis legt alle Griekse kwalen bloot

Bij de entree van restaurant Applebee’s aan de kade van Thessaloniki staat een emmertje met een oproep om te doneren. De vestiging van de Amerikaanse keten sloot half juli de deuren, zonder de laatste maanden salaris aan het personeel over te maken. De zestien obers en koks van het filiaal in de tweede stad van het land besloten daarop hun werkplek te kraken.

Ze veranderden de sloten, hingen een groot spandoek aan de gevel en serveren alleen nog supermarktwijn en goedkope snacks aan sympathisanten. „Officieel verkopen we hier niets”, zegt ober Dimitris Stavropoulos. „Anders zouden we ons problemen met de belastinginspectie op de hals halen.” Gasten laten hun waardering blijken uit wat ze in de emmer achterlaten. De opbrengst dient om de advocaat te betalen.

De all-American diner oogde de afgelopen twee maanden Griekser dan Grieks. ’s Avonds klonk er rebetika, de Griekse blues, in plaats van zoete Amerikaanse sixties pop. In de cafetaria-zitjes met ingelijste posters van filmsterren zaten shag rokende studenten. „Politiek volwassen mensen”, omschrijft Stavropoulos, die zelf naast zijn werk ook studeert. „Velen hebben dezelfde problemen als wij. Ze zijn ontslagen of al maanden niet betaald.” In economisch betere tijden zou hij snel ander werk hebben gevonden, zegt hij. „Nu zijn er geen banen en dus gingen we hier maar mee door.”

Zo’n personeelsbezetting is dezer dagen niet ongewoon in Griekenland. De ergste zomerhitte is voorbij. De actiebereidheid neemt weer toe. Aanleiding is er genoeg.

De Griekse economische ontwikkeling blijft nog onder de verwachting, die al negatief was. De krimp komt dit jaar waarschijnlijk op 4,5 procent uit; begroot was min drie. De werkloosheid is gestegen tot ruim zestien procent, en rond de veertig procent onder jongeren.

In en om Thessaloniki, een stedelijk gebied van ongeveer een miljoen inwoners, tekent de economische realiteit zich nog scherper af dan in de hoofdstad Athene. De werkloosheid is in het noorden traditioneel al een paar procentpunten hoger. Ondernemers die Griekenland te duur en te bureaucratisch vinden, hebben hier een verleidelijk alternatief. Lage lonenlanden Bulgarije (ook EU) en Macedonië liggen op minder dan honderd kilometer afstand. Met name Griekse ondernemers verplaatsen hun productie al jaren daarheen. Er is weinig dat hen in Griekenland houdt.

Bedrijventerrein Sindos, twintig kilometer buiten de stad, huisvestte voor de crisis nog zo’n achthonderd middelgrote ondernemingen. Nu zijn veel daarvan dicht of vertrokken. Door het gebrek aan activiteit voelt een doordeweekse dag als een zondag. Voor het schuifhek van producent van plastic waterbuizen Petzetakis kampeert sinds maart personeel. De baas betaalt niet meer. Failliet is het bedrijf niet, ontslagen zijn de 80 werknemers ook niet. Er zou gewoon geen geld zijn. En nog altijd geen nieuwe investeerder.

De werknemers houden de wacht onder een afdak tegen de zon en verdoen hun tijd met potjes backgammon om te voorkomen dat de eigenaar de hallen leeghaalt. Als de situatie op 12 oktober nog niet is opgelost, mogen ze de boedel van de rechter veilen. Daarmee zal het wel lukken om de achterstallige salarissen te betalen, verwacht Yorgos Vrakopolos, maar hun banen krijgen ze er niet mee terug. En eigenlijk mochten ze in hun handen knijpen dat ze voorheen een werkgever hadden die investeerde en netjes de sociale lasten en pensioenen betaalde, geeft hij toe.

De problemen van Vrakopolos en zijn collega’s zijn symptomen van de chronische ziekten in de Griekse economie. De crisis legt alle kwalen genadeloos aan de oppervlakte, met in de kern een ernstig gebruik aan duurzame ontwikkeling, aan investeringen in technologie en aan permanente educatie van personeel. Aan handelsgeest geen gebrek, maar vooruitzien en investeren was niet de sterkste kant van Griekse ondernemers en bestuurders.

De pijnlijke bijstelling is nu eerst naar beneden. De lonen moeten omlaag, iets wat niemand wil. Het geeft de protesten iets treurigs en machteloos. Ze zijn symptomen van een ziekte waarvan de behandeling lang geleden had moeten beginnen.

„In Griekenland is niets aan industriële ontwikkeling gedaan,” verzucht Vrakopolos. De fabrieken om hem heen, allemaal kleine- en middelgrote bedrijven, zijn ‘opgebouwd door de vaders en grootvaders van de huidige zakenmensen.’ „Die gaven om hun bedrijf. Hun zonen namen liever leningen dan dat ze echt produceerden.” Een collega die zit te luisteren komt met een Griekse uitdrukking. „Een generatie bouwt, de volgende ‘eet’.”

En de daarop volgende generatie eet niets, zouden Irini Boura en Kostis Bacharidis aan kunnen vullen. Het verloofde stel, beiden eind twintig, volgt in Thessaloniki een inmiddels klassiek Grieks patroon. Ze zoeken werk, maar kunnen alleen banen in de marge vinden. Op korte contracten, ver onder hun niveau, of bij werkgevers die geen sociale lasten willen betalen. Archeoloog Bacharidis staat een paar uur per week bij zijn vader in de winkel.

Door geldgebrek kunnen ze het zich niet veroorloven samen te gaan wonen, hoewel ze een gezin willen beginnen. En dus studeren ze door. Boura had al journalistiek gestudeerd en is nu derdejaars rechten. Tegen wil en dank: „Het is vermoeiend en het is maar de vraag of ik hierna wel kans op een baan heb.”

Griekenland is rijk aan eeuwige studenten. Collegegeld hoeven ze niet te betalen. Maar ook die realiteit staat onder druk. Een nieuwe wet moet de universiteiten bedrijfsmatiger maken. Het is een ontwikkeling die zich elders in Europa al jaren geleden heeft voltrokken, maar waartegen de weerstand onder studenten groot is. En dus begint het academisch jaar op veel Griekse universiteiten met een bezetting.