Obama faciliteert online petities. Idee voor Rutte?

Afschaffing van de slavernij, stemrecht voor vrouwen. In beide gevallen speelde het recht op petitie, vastgelegd in het eerste amendement van de Amerikaanse grondwet, een grote rol. President Obama blaast dit democratisch gebruik nieuw leven in met een website voor petities.

Het is niet gebruikelijk dat een regering zelf het initiatief neemt om petities te verzamelen. Waarom kritiek organiseren als het doorvoeren van eigen plannen alle aandacht vergt?

De gunst van de kiezer kan een reden zijn: wie een petitie start is vaak al tevreden als hij gehoord wordt. Bovendien bespaart een centrale website voor petities tijd: parlementsleden en bewindslieden zien in één oogopslag welke verzoeken de meeste steun krijgen onder de bevolking. Daarbij: een petitie is niet altijd kritiek op bestaand beleid. Het kan ook draagvlak aanleveren voor een plan waar de regering nog niet aan had gedacht, maar dat ze wel steunt.

Britse en Duitse regering gingen Amerika voor
Is zo’n site van overheidswege een democratisch novum? Nee. Tony Blair, de vorige premier van het Verenigd Koninkrijk, was Obama voor. Op epetitions.direct.gov.uk kan iedere Brit een petitie starten. Wordt het verzoekschrift door meer dan 100.000 burgers getekend dan ‘kan’ het onderwerp van debat in het Lagerhuis worden. Kan, want de volksvertegenwoordigers laten zich niets opdringen. Officieel wordt behandeling afgewezen als het onderwerp recent in het parlement is besproken of reeds in de beleidskoker zit. De Duitse Bundestag kent een soortgelijke site: epetitionen.bundestag.de.

Een anekdote van John McTernan, voormalig politiek adviseur van Tony Blair, leert dat een overheidssite voor petities nog een voordeel heeft. “Als medewerkers tegen Tony Blair zeiden dat 1,8 miljoen mensen tegen wegenbelasting zijn, dan zei hij: er zijn altijd 1,8 miljoen mensen tegen wegenbelasting, en nu hebben we hun e-mailadressen.”

Regering houdt ondertekenaars op de hoogte
Hoe dan ook: epetitions.direct.gov.uk is een groot succes. Ook onder premier David Cameron. De populairste petitie op dit moment is die voor het financieel uitkleden van relschoppers die deze zomer in Londen huis hebben gehouden. De ondertekenaars willen ook hun uitkeringen laten stopzetten. “Geen enkele belastingbetaler moet opdraaien voor degenen die onze eigendommen vernietigd hebben, stalen van de gemeenschap en het land minachtten.”

In een tussentijds antwoord schrijft de regering dat het idee op de agenda staat en licht ze haar eigen plannen, zoals hogere boetes, toe. Ze wijst ook op bestaand beleid: sociale verhuurders hebben het recht mensen uit huis te zetten als ze betrokken zijn geweest bij criminele activiteiten in hun buurt. Andere succesvolle petities betoogden voor het behoud van Formule 1 bij de BBC of het vrijgeven van overheidsinformatie over de Hillsborough-stadionramp in 1989, waarbij 96 mensen het leven lieten. Populair is ook de invoering van de doodstraf, een klassiek taboe.

Witte Huis verlangt actieve lobby
Macon Phillips, directeur Digitale Strategie van het Witte Huis, heeft niet alleen goed afgekeken van de Britten, maar het concept ook gevitaliseerd. Er zijn geen 100.000 handtekeningen nodig, maar slechts 5.000. Wie in dertig dagen zoveel steun vergaart, kan rekenen op een officieel antwoord van het departement dat over de kwestie gaat. Een speciaal aangesteld team van beleidsmakers draagt daarvoor zorg.

Obama’s internetstrateeg verlangt wel een niet aflatende inzet van de initiatiefnemer. Eigenlijk begint het echte werk pas na het posten van de petitie op whitehouse.gov. Het internetadres van de petitie wordt namelijk niet direct ontsloten via de regeringssite. Eerst moet de opsteller 150 handtekeningen via zijn eigen netwerk verzamelen, pas dan wordt de petitie vindbaar op whitehouse.gov.

Phillips hoopt op deze manier grassroots campaigns, initiatieven vanuit de gemeenschap, een impuls te geven. Hij moedigt burgers aan hun Facebook, Twitter en weblog optimaal te benutten. Zelf is hij daar een meester in. Phillips regelde miljoenen dollars aan donaties met zijn internetcampagne voor de verkiezing van Obama. De petitiesite, gedoopt tot ‘We the people’, is nog niet operationeel. Eerst wil Phillips de mensen warm maken voor het idee.

Nederland formaliseerde petitie met het ‘burgerinitiatief’
“Iedereen heeft het recht verzoeken schriftelijk bij het bevoegd gezag in te dienen”, luidt artikel 5 van de Nederlandse grondwet. Maar hier hebben de regering en de Tweede Kamer nog niet de stap genomen petities online te faciliteren. Wel kennen we sinds 1 mei 2006, anders dan de Britten en Amerikanen, het recht op burgerinitiatief (verankerd in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer). Dat rekent af met het vrijblijvende karakter van petities. Wie nu 40.000 handtekeningen verzamelt, wordt echt gehoord: het onderwerp komt op de Kameragenda en mag door de opsteller zelf toegelicht worden, ten overstaan van de parlementsleden. Voor één dag Kamerlid dus.

De voorwaarden zijn echter zo streng dat het drie jaar duurde voordat een burgerinitiatief de Kamer haalde – een verzoek voor een verbod op de bio-industrie, ingestoken door de goed georganiseerde lobbyclub Milieudefensie. De meeste initiatieven werden afgewezen omdat het parlement in de afgelopen twee jaar al over het onderwerp gesproken had. Een ander struikelblok is de aanlevering van handtekeningen. Die worden doorgaans digitaal verzameld, maar de Tweede Kamer wil ze wel steekproefsgewijs op echtheid controleren. Het instituut wil weten of de ondertekenaars ouder dan 18 jaar zijn, en of ze echt bestaan. In ieder geval moet grootschalige fraude uitgesloten worden, want de handtekeningen blijven natuurlijk maar een indicatie.

‘Burgerinitiatief, geen Kamerinitiatief’
Het kan veel eenvoudiger, zei Olf Kinkhorst in mei 2009 tegen deze krant. De medeontwikkelaar van DigiD - het inmiddels ingeburgerde systeem waarmee Nederlandse overheden op internet iemands identiteit kunnen verifiëren - stelde voor om burgerinitiatieven op de site van de Tweede Kamer te organiseren. Uiteraard met behulp van DigiD. “Je kunt dan zien hoe de mensen heten, waar ze wonen, hoe oud ze zijn, et cetera.” Dan is er geen steekproef meer nodig, omdat je automatisch kunt controleren of de steunbetuiger een kiesgerechtigd, natuurlijk persoon is.

Hélène de Gier, griffier van de Tweede Kamer, voelde daar echter niets voor. “Het is een burgerinitiatief. Geen Kamerinitiatief”, zei ze in 2009. “Dus de burger moet zélf iets organiseren voordat ze met een pakket hier aankomen. Je mag van de initiatiefnemers verwachten dat ze zelf de handtekeningen verzamelen. Dat gaan wij niet doen.”

De burger die dat in Nederland doet, heet Reinder Rustema, voorzitter van de stichting Petities.nl. Zijn website, waar iedereen ongeacht overtuiging een zaak aanhangig kan maken, bestaat al zes jaar en richt zich zowel op de lokale als de nationale politiek. De honderden petities op Petities.nl waren in de afgelopen jaren goed voor ongeveer 2,5 miljoen handtekeningen. Populair is op dit moment de petitie van de bekende Hagenees Henk Bres. Zijn petitie voor een verbod op de pedofielenvereniging Martijn is al 72.000 keer getekend. Bres wil er een burgerinitiatief van maken, zodat de Kamer ook echt over zijn voorstel gaat debatteren.

Burger ook blij met gemotiveerde afwijzing
Het voordeel van een petitiesite beheerd door de overheid is volgens Rustema de antwoordgarantie. Ondanks de miljoenen handtekeningen op petities.nl is het volgens hem nog niet voorgekomen dat een minister, premier of voorzitter van de Tweede Kamer een e-mail naar de ondertekenaars terugstuurde. “Een handvol gemeenten hebben zich wel aangemeld om dit te doen, maar nationaal is er geen enkele aansluiting met het parlement.” Toch is Rustema niet onverdeeld positief over de petitiesites van de Britse, Duitse en Amerikaanse regering. “Een petitie hoort van burgers te zijn tot de overhandiging. De burger moet zichzelf organiseren en moet niet te gast zijn op een site met spelregels van de overheid.”

Het burgerinitiatief heeft volgens hem weinig verbetering gebracht. “Dat kent zoveel spelregels dat er in de praktijk geen petities op deze manier op de agenda van de Tweede Kamer komen.” Dat hoeft ook helemaal niet als gewone petities beantwoord worden, licht hij toe. “Een groot misverstand bij zowel politiek als burger is dat men denkt dat een antwoord op een petitie positief moet zijn. Heel vaak moet er juist een goed gemotiveerd ‘nee’ geantwoord worden. Maar omdat de politiek dat kennelijk niet durft, blijft het stil.”

Eigenlijk is Rustema helemaal geen voorstander van het formele burgerinitiatief. “Dat is louter ontstaan omdat petities geen antwoord krijgen.” Het burgerinitiatief schept ook veel te grote verwachtingen, meent hij. “Men denkt al snel dat je gelijk krijgt als je maar 40.000 medestanders weet te vinden.”

Bij een petitie doet dat misverstand zich minder snel voor. De opsteller en ondertekenaars vinden het in veel gevallen al genoeg om gehoord te worden, aldus Rustema. “Ze geven aan dat ze hun geweten hebben laten spreken, en dat ze daar erkenning voor willen. Als ze daarna via het parlementaire proces geen gelijk krijgen, hebben ze er vrede mee. Ze hebben dan het proces gevolgd en erkennen hun verlies.”

Gerelateerde artikelen:
Politiek, schaf commissies af en zet de burger aan het werk
De burger heeft een grote mond, maar toont weinig daadkracht
De macht van de gemeenschap
Geef de kiezer eens van katoen
Willen de echte Henk en Ingrid opstaan?
Klacht of idee? Dat meld je voortaan op Verbeterdebuurt.nl
De tragiek van de zwevende kiezer
Nieuwe website gaat activisten adviseren
Het dilemma van de gemeentelijke griffier
Internetdemocratie kreeg gestalte met BBC Action Network
Kabinet wil meningen over goed burgerschap
Praten over de publieke zaak
Murdoch hackte de democratie. Uiteindelijk pikte het volk dat niet
Jonge demonstranten verstoren Kamerdebat pensioenakkoord
Het droeve lot van burgers op het Binnenhof
Politiek heeft draaikonten nodig. Naar voorbeeld van Lincoln
Democratieën hebben baat bij een Koninklijk Huis
Tocqueville en de tirannie van de meerderheid
Discussie over onafhankelijkheid stembureauleden
Digitaal burgerinitiatief is eigenlijk nog analoog
Zwitsers minaretverbod maakt referendum omstreden
Burgerinitiatief moet origineel zijn