Wat mag hij nog wél?

Kroonprins Willem-Alexander krijgt straks, wanneer hij aantreedt als koning, andere taken dan zijn moeder nu heeft. Althans, als het aan een meerderheid van de huidige Tweede Kamer ligt. De ene na de andere politieke partij komt met voorstellen om de rol van het koningshuis aan te passen.

De PvdA vindt dat niet langer de koning het voortouw in de kabinetsformatie moet hebben, maar dat de Tweede Kamer zélf een formateur moet aanwijzen. Dat maakte de partij vrijdag bekend. Komt de Kamer daar niet binnen acht dagen na de verkiezingen uit, dan wordt automatisch de fractievoorzitter van de grootste partij formateur. Ook in geval van een kabinetscrisis zou de minister-president niet langer zijn ontslag aan de koningin moeten aanbieden, maar direct aan de Tweede Kamer.

„De Tweede Kamer moet gewoon zijn werk doen. Waarom kan in Groot-Brittannië een kabinet binnen twee dagen geregeld zijn, en moet dat hier drie maanden duren?” Joop van den Berg, voorzitter van de PvdA-commissie, legt het wetsvoorstel niet zozeer uit als inperking van de rol van de koning, maar vooral als aanmoediging aan de Tweede Kamer om meer initiatief te nemen. Nergens, in geen enkele wet, ligt vast dat de koningin die formateur zou moeten aanwijzen. „Het is bizar dat het parlement hier braaf aan de koningin vraagt of zij een kabinet wil regelen. Dat gebeurt in geen enkel ander beschaafd land.”

D66, de partij die van oudsher modernisering van de monarchie nastreeft, reageerde direct verheugd op de PvdA-plannen. „Nu zich in het parlement een duidelijke meerderheid aftekent voor modernisering van het koningschap is het zaak dat die partijen elkaar vinden in een gezamenlijk plan”, reageert D66-Kamerlid Gerard Schouw. Ook GroenLinks, de SP en de Partij voor de Dieren zijn voor inperking van de politieke macht van de koning als instituut.

Zo’n gezamenlijk plan opstellen klinkt mooi, maar zal niet makkelijk zijn. Want dat de koningin zich niet meer met de formatie zou moeten bemoeien, is zo ongeveer het enige punt waar de partijen het over eens zijn.

De PvdA maakte namelijk ook bekend dat zij het voorstel dat de PVV deze week zal doen, om de koningin uit de regering te halen, niet steunt. De PvdA vindt wel dat de koningin uit de Raad van State moet, net zoals onder andere D66, GroenLinks en SP dat willen. Maar de PvdA wil weer niet zover gaan dat de koningin een louter ceremoniële rol moet krijgen.

„Jammer dat de PvdA niet heeft afgewacht wat ons voorstel precies is”, zegt PVV-Kamerlid Andre Elissen. De PVV presenteert donderdag een wetsvoorstel over de inperking van de constitutionele rol van het koningshuis. Elissen: „Ik kan er nu nog niets over zeggen, behalve dat het een zeer veelomvattend en genuanceerd voorstel is.” De steun van de PvdA was cruciaal voor de PVV om een meerderheid te behalen; coalitiepartijen VVD, CDA zijn tegen constitutionele aanpassingen, net als de ChristenUnie en de SGP.

Vanwaar ineens al die voorstellen over de rol van het staatshoofd? D66 kwam in het voorjaar met een voorstel. Dat PVV en PvdA nu vrijwel tegelijk met hún plannen komen, zou met de politieke zomerluwte te maken kunnen hebben. Maar het kan net zo goed toeval zijn. De belangrijkste oorzaak dat het onderwerp dit jaar opspeelt, is de rol die koningin Beatrix bij de laatste kabinetsformatie speelde, oktober vorig jaar. Zij hield toen vast aan de formele gang van zaken, terwijl al bekend was dat PVV, CDA en VVD verder wilden onderhandelen.

Toch is het opvallend dat het onderwerp leeft in de Kamer, en dat nu zelfs een meerderheid voor modernisering van het koningshuis is. Elf jaar terug stond Thom de Graaf van D66 alleen, toen hij hetzelfde voorstelde wat de PvdA nu wil: dat de koningin zich niet meer met de formatie zou moeten bemoeien, en niet langer voorzitter zou mogen zijn van de Raad van State.

En waar politieke partijen gewoonlijk nogal gevoelig zijn voor peilingen en meningen van het volk, kan dat hier de leidraad niet zijn geweest. Volgens een laatste peiling vindt meer dan de helft van de Nederlanders de huidige machtspositie van het koningshuis namelijk „precies goed”.