Oprah, Amerika’s uithuilschouder

Nooit meer de gedumpte echtgenote Betty Broderick die vertelde hoe ze haar ex-man en rivale doodschoot. En nooit meer Leslie Tipton die zich in 13,5 seconden in een koffer kon vouwen. Nooit meer dokter Oz die een zware stoelgang toelicht, met lichtbeelden. En nooit meer de sterren: Tom Cruise die dol van verliefdheid op de bank sprong, Michael Jackson over de losse handen van zijn vader.

Na meer dan vijfduizend shows in 25 jaar stopt Oprah Winfrey met haar talkshow. Vanavond is de laatste uitzending. De zeer geliefde Amerikaanse tv-presentatrice betekende veel voor velen. Ze heeft een grote invloed gehad op televisie. Ze was niet de uitvinder, maar wel de popularisator van de tabloid talk show: de boulevard babbelshow. Oprah Winfrey maakte van de televisie een groepssessie, een glazen biechtstoel, waar gewone mensen en beroemdheden hun hart uitstorten, terwijl de gastvrouw hun hand vasthoudt en meelevend mee knikt, of zelfs mee huilt. Maar ook buiten het talkshow-genre zie je haar invloed op tv: in de vele realityshows – vooral de help!-programma’s, waarin gewone mensen vertellen over schulden, badkamers die niet afkomen en rotkinderen – waar de presentator de helpende hand komt bieden. Ook alomtegenwoordig zijn de aso’s die zij als eerste een platform gaf: de Flodders, Tokkies, Turbokids en Oh-Oh-Hagenezen aan wier platvloerse gedrag we ons graag vergapen.

Sinds Oprah heeft een tv-camera een verbijsterend effect: gewone mensen vertellen aan een miljoenenpubliek intimiteiten die ze daarvoor nog niet eens met hun beste vriend deelden. The Wall Street Journal sprak van de ‘Oprahfication’ van de televisie én van de samenleving: de openbare biecht als therapie.

Ze wekt bewondering dankzij haar gigantische succes, dat haar de rijkste Afro-Amerikaanse vrouw ter wereld maakte; tijdschrift Forbes schatte haar vermogen vorig jaar op 2,7 miljard dollar. Ze is een slimme zakenvrouw met een eigen productiebedrijf, twee eigen tijdschriften – O, The Oprah Magazine en O At Home – en sinds kort een eigen tv-zender. Ze overleefde in de jaren negentig met glans een gewaagde koerswijziging: de tabloid talkshow, met zijn sensationele aandacht voor gruwelijke verhalen uit de onderklasse, veranderde ze in een platform voor positieve verhalen: zelfhulp en leesbevordering werden door haar gepromoot onder het motto: „Live your best life!”

Als Oprah achter een zaak ging staan, kreeg deze een enorme duw. Belangrijkste voorbeeld is haar boekenclub. Ze gebruikte haar bekendheid om literatuur te promoten, met enorme boekenverkoop tot gevolg. Haar steun aan president Obama zou hem naar schatting 423.123 tot 1,6 miljoen meer stemmen hebben opgeleverd. Dat Oprah-effect kon ook negatief uitpakken. Tijdens een uitbraak van de gekke koeienziekte zei ze in de show dat ze geen hamburger meer zou eten. De hamburgerverkoop zakte dramatisch in en woedende Texaanse veeboeren stapten naar de rechter.

Het indirecte Oprah-effect is moeilijker meetbaar, maar veel groter. Voordat ze vanavond afscheid neemt in haar eigen show, werd ze vorige week al geëerd in twee grootste evenementen. Niet de lange rij van beroemdheden die haar kwamen eren, maakte de meeste indruk, maar een kort emotioneel optreden van een groepje Amerikaanse meisjes die vertelden wat Winfrey voor hen betekende. Het meisje dat van lezen hield, dankzij Oprah, het meisje dat van haar overgewicht af was, dankzij Oprah. Maar de tranen gingen pas echt stromen bij het dikke zwarte meisje – een mini-Oprah – dat zei dat ze was misbruikt en daarmee kon leven, dankzij Oprah.

De biechtmoeder van Amerika zette haar succes en invloed in voor de emancipatie van de Amerikanen die de harde kant van de samenleving kennen. Bovenal was ze een rolmodel: meer nog dan haar shows vormde haar levensverhaal een inspiratie voor velen. Geboren in 1954, in Kosciusko, in straatarm en gesegregeerd Mississippi, werd ze bij de geboorte al verlaten door haar tienermoeder. Oma zorgde voor een harde opvoeding. Ze was zo arm dat ze in jurkjes gemaakt van aardappelzakken naar school moest. Vanaf haar negende werd ze misbruikt door verschillende familieleden, op dertiende liep ze weg van huis en op haar veertiende kreeg ze een kind dat vlak na de geboorte stierf.

Ook later bleef ze worstelen met drugs en foute mannen. Ze werd kaal na een verkeerd gevallen permanentje en ging, om zichzelf in ‘kussens tegen de harde wereld te hullen’, eten. Haar hele carrière lang bleef ze vervolgens jo jo’en. Beroemd is de scène waarin ze zéér slank opkomt, met achter zich een bolderkar met 30 kilo wit vet: het gewicht dat ze had verloren. Steeds weer kwam ze triomfantelijk afgeslankt op, steeds weer groeide ze dicht. In 1986 kwam haar grote doorbraak. Van het slecht bekeken ochtendprogramma AM Chicago maakte ze een ongekend succes waarna ze een eigen nationale show kreeg. De best bekeken tv-presentator van dat moment, Phil Donahue, tevens uitvinder van de tabloid talk show, wist ze al snel ruimschoots te passeren. In mum van tijd verdubbelde ze zijn kijkcijfers. Als zwarte vrouw was ze een witte raaf in het door blanke mannen gedomineerde talkshowgenre en dat is ze nog steeds.

De combinatie van zelfhaat en liefde van miljoenen aanbidders is als vanouds voer voor psychologen. Zelf vatte ze het zo samen: „Ik wilde dat iedereen van me hield, omdat ik niet zoveel van mezelf hield.”