Niks mis met klassenjustitie. Paris Hilton straf je al met een Van der Valk-hotel

Op 3 juni 2007 moest societyster Paris Hilton 45 dagen (23 bij goed gedrag) de gevangenis in wegens een reeks verkeersdelicten. De oranje overall vond ze verschrikkelijk, het eten smerig en de doucheruimte onhygiënisch. Ze kreeg hartkloppingen, ademhalingsproblemen, viel soms bijna flauw en krijste wanneer ze maar kon.

Dat zal het feestbeest leren, zult u denken. Maar de gevangenisdirectie had met haar te doen. Paris ging er letterlijk aan onderdoor en daarom stuurde sheriff Lee Baca de hotelerfgename met een elektronische enkelband naar huis. Burgerrechtenorganisaties protesteerden en spraken van klassenjustitie. Paris’ ouders organiseerden ondertussen een ‘Get Out of Jail Party’ ter waarde van 50.000 euro. Het feest ging niet door, want de rechter liet haar meteen weer opsluiten. Van het destijds 26-jarige modepopje was intussen slechts een schim over. Ze huilde tranen met tuiten. Op 26 juni 2007 kwam Paris vrij. Een trauma rijker.

Zwerver en luxebeest ervaren zelfde straf anders
Moest die straf nou echt zo zwaar zijn? Had de rechter geen rekening kunnen houden met Paris’ standaarden? Een jetsetleven met verwarmde bubbelbaden, butlers, limousines, vloerverwarming en een garderobe ter grootte van een halve PC Hooftstraat.  Zo’n meisje trek je toch geen oranje overall aan?

Dat is misschien een nogal impopulaire gedachte om te verdedigen. Amnesty International was in ieder geval in geen velden of wegen te bekennen toen Paris in nood verkeerde. Maar ergens in een studeerkamer nam een professor het toch voor haar op. Adam Kolber, hoogleraar recht aan de Brooklyn Law School, publiceerde in januari 2009 een essay in de Columbia Law Review waarin hij betoogt dat de rechter onderscheid moet kunnen maken tussen Gevoeligen en Ongevoeligen. U begrijpt: Paris is in dit geval een Gevoelig Persoon omdat ze zoveel luxe is gewend. Kolber drukt ons op het hart dat een beschaafde rechtsstaat moet proberen iedereen gelijkwaardig te straffen. En daar wringt het in de praktijk. Met 45 dagen cel straf je een luxebeest harder dan een zwerver. De eerste is er gevoeliger voor dan de ander.

Een reus hoort niet in een normale cel
Momenteel springt misdaadcolumnist Christopher Beam op Slate.com in de bres voor een Nederlandse gevangene. Angelo (niet zijn echte naam) is in september 2010 veroordeeld tot twee jaar opsluiting wegens fraude. Volgens zijn advocaat kan Angelo zijn kont nog niet keren in de cel. Naar het toilet gaan is helemaal een onderneming.

“Hij is 2,07 meter lang, een meter breed en een meter diep”, zei de advocaat tegen de BBC. “Hij is een reus. Hij loopt zelfs als een reus.” Kortom, Angelo zal zijn straf anders ervaren dan iemand met een normaal postuur. Beam: “Verschillende gevangenen ervaren hun straf verschillend. Dus waarom behandelen we ze niet verschillend?”

Classificeren van gevangenen
Natuurlijk, ook in de VS houdt de rechter in zijn strafmaat rekening met de persoonlijke omstandigheden van een verdachte. Hij baseert zich op rapporten van psychologen, voorspellingen van de reclassering, verklaringen van naasten en de indruk die de verdachte zelf voor het hekje maakt. Talloze factoren kunnen iets van de maximumstraf afknibbelen. Voor het zelfde vergrijp krijgt de één dus een zwaardere straf dan de ander.

Maar het stoort professor Kolber dat er nooit serieus onderzoek is gedaan naar hoe verschillende typen mensen een celstraf ervaren. Dat de rechter niet van een leidraad gebruik kan maken. Hij wil dat iemands fysieke of emotionele toestand voortaan langs een meetlat wordt gelegd die aangeeft hoe zwaar een celstraf ervaren zal worden. “Een claustrofoob en een ongevoelig persoon in dezelfde cel worden niet op een gelijke manier gestraft”, aldus Kolber. De professor is ervan overtuigd dat Paris Hilton in de gevangenis claustrofobisch werd. Dat haar luxebestaan daar de oorzaak van is, doet er volgens hem niet toe. Feesten en winkelen is immers niet strafbaar.

Klassenjustitie, zoals in de kop staat, is in dezen misschien een onhandig, beladen begrip. Maar met het classificeren van gevangenen – zoals Kolber betoogt – lijkt weinig mis. Als de rechtsstaat haar onderdanen in gelijke gevallen gelijk wil behandelen moet ze haar onderdanen in verschillende gevallen ook verschillend behandelen.

Lees ook ‘Gevangenissen zijn de nieuwe psychiatrische ziekenhuizen‘ en ‘Ga eens tekeer tegen de isoleer‘.