'Vakbond dictators' pakt Gbagbo niet aan

Afrikaanse staatshoofden bijeen in Ethiopië op hun jaarlijkse topconferentie van de Afrikaanse Unie (AU) hebben de democratie geen goed gedaan. Met verbijstering is in alle hoeken van het continent gereageerd op de beslissing om Kenia te helpen de berechting van zes hooggeplaatste verdachten door het Internationale Strafhof in Den Haag uit te stellen. De benoeming van de president van het oliestaatje Equatoriaal Guinee tot roulerend voorzitter van de AU versterkt bovendien het gevoel dat de pan-Afrikaanse organisatie de hooggestemde verwachtingen bij haar oprichting in 2002 niet waarmaakt. Teodoro Obiang Nguema kwam in 1979 via een staatsgreep aan de macht en regeert zijn land per decreet.

En in de machtsstrijd die ontstond na de verkiezingen in Ivoorkust nam de AU deze week afstand van haar aanvankelijk robuuste afwijzing van zittend president Laurent Gbagbo, die weigert zijn verkiezingsnederlaag te erkennen.

Terwijl twee landen in Noord-Afrika worden geconfronteerd met opstanden tegen autocratisch leiderschap, draaiden „de Afrikaanse leiders om de hete brei heen”, aldus een waarnemer bij de top in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba. Tunesië en Egypte werden nauwelijks besproken omdat de crises daar „nog in ontwikkeling zijn”, in de woorden van een Afrikaanse diplomaat.

De Egyptische president Mubarak en de Libische leider Gaddafi lieten verstek gaan. „Word wakker”, schreef de Keniaanse krant Star gisteren. „De AU behoort gerechtigheid op het continent te bevorderen en niet de belangen te beschermen van zittende presidenten.” Vroeger heette de Organisatie van Afrikaanse Eenheid (OAE), de voorloper van de AU, in de volksmond „de vakbond van dictators”, nu noemt de Ivoriaanse oppositiekrant Le Mandat de Afrikaanse leiders hypocriet. „Het lijkt erop dat ze in de eerste plaats aan hun eigenbelang denken.”

De staatshoofden zwakten op hun top het vastberaden standpunt over de gesaboteerde verkiezingen in Ivoorkust af. De AU wilde eerst Laurent Gbagbo desnoods met militair ingrijpen tot aftreden dwingen. Maar in Addis Abeba besloot de organisatie na vijf mislukte bemiddelingen opnieuw een onderhandelingscommissie te benoemen. De West-Afrikaanse grootmacht Nigeria herhaalde het dreigement van militair ingrijpen maar zit niet in dit nieuwe onderhandelingspanel. De commissie bestaat uit vijf staatshoofden, van wie er drie door een staatsgreep aan de macht kwamen. Guillaume Soro, door de Ivoriaanse verkiezingswinnaar Alassane Ouattara tot premier benoemd, reageerde: „Gbagbo blijft gewoon zitten. Hij gaat overal nee tegen zeggen.”

In Zuid-Afrika wijten commentatoren de halfslachtige houding van de AU ook aan de traditionele machtsstrijd tussen Zuid-Afrika en Nigeria. „Het is tragisch dat deze steeds sterker toenemende wedstrijd [...] over wie het verst kan plassen en de meeste invloed op het donkere continent heeft, nu over de toekomst van een heel land uitgevochten wordt”, schrijft Sipho Hlongwane op het gezaghebbende webblog Daily Maverick.

Nigeria en Zuid-Afrika speelden onder hun toenmalige presidenten Obasanjo en Mbeki een belangrijke rol bij de oprichting van de AU als opvolger van de tandeloze en door despoten gedomineerde OAE. De lidstaten moesten de kwaliteit van bestuur in elkaars landen in de gaten gaan houden en bij ontsporing van de democratie direct ingrijpen. Maar de nadruk is de laatste jaren komen te liggen op economische ontwikkeling en handelsrelaties, vooral met Azië. Daar legde de nieuwe AU-voorzitter Obiang in zijn toespraak deze week ook de nadruk op. In 2009 riep de AU kritiek over zich af door de Libische leider Gaddafi roulerend voorzitter te maken. Onder zijn invloed kreeg de organisatie een sterker anti-westers karakter.

Het oude argument van Mbeki, dat Laurent Gbagbo het opneemt tegen Frans neokolonialisme in West-Afrika, lijkt het voorlopig te hebben gewonnen bij de bejaarde staatshoofden. De anti-westerse reactie onder de presidenten keerde zich tijdens hun top ook tegen het Internationale Strafhof. Net als vorig jaar, toen de AU vroeg om opschorting van het internationale arrestatiebevel tegen de Soedanese president Bashir. De AU steunt nu Kenia om bij de VN-Veiligheidsraad uitstel te vragen van eventuele berechting van zes Keniaanse topfiguren die worden verdacht van het aanwakkeren van verkiezingsgeweld in 2007-2008.

De Keniaanse president Kibaki zegt dat Kenia na hervorming van het justitieel apparaat zelf de verdachten wil berechten, maar nog nooit is een van corruptie of machtsmisbruik verdachte hoge politicus in Kenia veroordeeld. Daarom zijn Kenianen vóór berechting door het Strafhof, het is vooral de politieke klasse die probeert vervolging te voorkomen.

Die politieke elite won het deze week in Addis Ababa van de wil van het volk. De prominente Keniaanse corruptiebestrijder John Githongo concludeert: „Die tegenstelling is onhoudbaar geworden, de bijeenkomst was verschrikkelijk. Er moet iets veranderen in Afrika en sommige naties zullen daarbij uiteenvallen. Zoals Kenia. Laten we bidden dat het hervormingsproces vreedzaam zal zijn.”