Oudste dierengraf in Jordanië gevonden

In Jordanië is een steentijdgraf gevonden waarin niet alleen mensen begraven liggen, maar ook een vos. Het is de oudste begrafenis van een vos en zelfs het oudste overtuigende dierengraf.

Het graf is 14.000 tot 17.000 jaar oud. Misschien was de vos tam, suggereren de archeologen uit Cambridge die het graf onderzoeken. Hun publicatie verscheen in het wetenschappelijke tijdschrift PLoS One.

In de periode waaruit het vossengraf stamt, begonnen jagers-verzamelaars in het huidige Israël en omstreken zich voorzichtig te vestigen, vertelt de Britse archeoloog Lisa Maher, leider van de opgraving. „Ze vormden grotere groepen. We zien steeds uitgebreidere nederzettingen, die langer en langer bewoond werden.” In de volgende millennia ontstond de ‘Natufische cultuur’ (14.500-11.500 jaar geleden). De mensen bleven jagers-verzamelaars, maar ze woonden al in dorpen. De opbrengsten van de jacht waren rijk, een nomadisch leven hoefde niet.

Natufische begrafenissen getuigen van een steeds complexere samenleving. Egalitair, maar wel met veel aandacht voor kunst en ritueel. In 2008 werd een bijzonder, 12.000 jaar oud graf gevonden van wat een vrouwelijke sjamaan lijkt. Om haar heen lagen resten van onder andere een luipaard, een zwijn en vijftig schildpadden. Maar die dieren waren niet in hun geheel begraven; ze worden beschouwd als resten van het rituele begrafenisfeest.

Zeker is dat de vos niet is opgegeten. „Het skelet van de vos heeft deels nog zijn oorspronkelijke vorm”, zegt de Israëlische archeoloog Nigel Goring-Morris, die niet bij de studie was betrokken. „Dat verwacht je niet als de vos was geslacht voor zijn vlees of zijn pels.”

Het graf is ‘Pre-Natufisch’, oordelen Maher en haar collega’s. Ze onderzoeken acht graven in de opgraving van Uyun al-Hammam. Die ligt in Noord-Jordanië, vlakbij het Meer van Galilea. Hun stuk in PLoS One gaat over twee graven, met daarin ten minste drie mensen. „Die graven zijn nogal gecompliceerd”, zegt Maher.  Er missen botten. De skeletten zijn beschadigd, door ouderdom en bij de aanleg van een weg. Maar de vos ligt er helemaal: er ligt een vossenkop, en een halve meter verderop een vossenlichaam. Maher: „We denken dat ze bij hetzelfde dier horen.” De resten van de vos liggen bij beenderen van één man, voor zover dat uit het rommelige graf is op te maken.

Begrafenissen van mensen met dieren waren uit die tijd niet bekend, en in de latere Natufische periode waren ze „extreem zeldzaam”, zegt de archeoloog. Uit die tijd stammen enkele beroemde graven met primitieve, wolfachtige honden. „Dat zijn de oudste bewijzen dat honden gedomesticeerd werden.” In de Ain Mallaha (Israël, 12.000 jaar oud) is eerder een graf gevonden van een vrouw met haar hand op een puppy.

Was de vos dus ook tam? Het kan – vossen zijn enigszins te temmen. „Wij zien een parallel met die hondengraven”, zegt de Britse Maher. „Die vos kan een huisdier of jachtdier geweest zijn. Maar je kunt ook denken aan een spirituele connectie tussen een jager-verzamelaar en een diersoort.” De Israëlische archeoloog Nigel Goring-Morris suggereert dat de vos ook een eerbewijs voor een behendig jager kan zijn.

Maher: „Maar er is iets veel belangrijkers dan wat nu precies de connectie tussen de man en de vos was. De vos is een bewijs dat mensen al een relatie met dieren aangingen lang voordat er voor het eerst dieren gehouden werden.” Ze ziet zo het begin van de complexe Natufische samenleving, al 15.000 jaar geleden.

Er is misschien nog een tweede overeenkomst met latere begrafenisrituelen. Natufiërs en de latere vroege landbouwers hadden de gewoonte om bij sommige doden het hoofd van de romp te scheiden. Enkele maanden tot een jaar na hun begrafenis werd de dode weer opgegraven en onthoofd. Het hoofd werd verplaatst. Is de vos in het graf van Uyun al-Hammam ook expres onthoofd? „Het zou een heel vroeg voorbeeld van dit ritueel kunnen zijn.” Ook de man die de vos vergezelt, lijkt in tweeën gedeeld, zo ongeveer doorgesneden ter hoogte van zijn sleutelbeenderen.

Bij de eerste landbouwers van het Midden-Oosten werd het herbegraven van het hoofd een statussymbool en zijn ook dierengraven algemener. Goring-Morris onderzoekt op dit moment óók graven met vossen erin, in Kfar HaHoresh. Die graven liggen ook dicht bij het Meer van Galilea, maar zijn millennia jonger: 9.000 jaar oud. „We hebben er verscheidene, maar we weten nog niet meer dan dat de vos ook daar een symbolische functie lijkt te hebben.”