Architect van de emotie

Sean Penn was zo ondersteboven van Javier Bardem als de terminale kruimelcrimineel Uxbal in Biutiful, dat hij een speciale vertoning organiseerde van de film in Los Angeles. Daar prees hij de rol van Bardem als „het beste acteerwerk in een film sinds Marlon Brando in Last Tango in Paris”.

Dat soort retoriek is typisch voor een Oscar-campagne. Bardem heeft inmiddels een nominatie in de wacht gesleept als beste acteur, een zeldzaamheid voor een Spaanstalige rol. En Biutiful dingt mee naar de Oscar voor beste niet-Engelstalige film. Maar de lof van Penn is toch ruimhartig. Hij prijst zo ongeveer de enige collega die met hem kan concurreren als de beste acteur van zijn tijd.

„Voor mij is er een voor Biutiful en een na Biutiful”, zei Bardem (Gran Canaria, 1969) over zijn loodzware rol, waarvoor hij zich acht maanden lang in de onderbuik van Barcelona stortte, en een worsteling aanging met de sterfelijkheid; dagen van twaalf tot veertien uur, zes dagen per week. Een zware last voor iemand die zichzelf omschrijft als „een emotioneel en geen technisch acteur”.

Wat niet wil zeggen dat Bardem geen denkwerk verricht. Zijn favoriete vergelijking is met architectuur. Laag voor laag bouwt hij een personage op, hij begint bij de fundering en eindigt met de kleur van het behang. Meteen na Biutiful nam hij de rol aan van love interest van Julia Roberts in Eat Pray Love. Om bij te kunnen komen tijdens de opnamen op Bali.

Wellicht komt het door zijn grondigheid dat Bardem zo’n rijk innerlijk leven weet te suggereren in zijn beste rollen, en helemaal in Biutiful, alsof hij een formule heeft gevonden om zijn meest verborgen gedachten te visualiseren, alsof de camera daadwerkelijk gedachten kan lezen.

Maar ook als hij een personage speelt dat juist volkomen leeg is, dat er geen noemenswaardig innerlijk leven op nahoudt, maar dat eerder een abstracte belichaming is van het kwaad – zoals zijn rol als de seriemoordenaar in No Country for Old Men van de broers Coen – kan hij tot grote hoogte stijgen.

Zware, dramatische rollen liggen hem uitstekend. Die passen bij zijn serieuze aard. Hij neemt nog steeds acteerles bij de docent die hij al twintig jaar heeft, Juan Carlos Corazza. Zijn doorbraak in Spanje kwam in een lichtere rol als gigolo in Jamón Jamón (1992). Dat Bardem overtuigt als latin lover zegt veel over zijn talent voor suggestie, want echt knap is hij eigenlijk niet. Typerender voor zijn latere werk was de rol waarmee hij zijn internationale doorbraak beleefde, als de getroebleerde Cubaanse dichter Reinaldo Arenas in Before Night Falls (2000) .

Tegen het einde van het draaien van Biutiful begon Bardem mensen te bellen die hij al lang niet had gesproken, vertelde hij, en waarmee hij nog iets te verhapstukken had. Alsof hij zelf terminaal was en weinig tijd meer had om orde op zaken te stellen. Handige pr-praat van een acteur die zijn film in de markt moet zetten? Wie Biutiful ziet weet beter.