Koningin Beatrix heeft zich zomer 2009 tegenover de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag uitgesproken over de toen in het kabinet omstreden verlenging van de Nederlandse missie in Afghanistan. Volgens een geheim Amerikaans ambtsbericht zei de koningin tegen ambassadeur Levin: „Het zal moeilijk zijn”, maar het moet.
Dat staat in een geheim diplomatiek telegram dat de Amerikaanse ambassade in Den Haag op 25 augustus 2009 verstuurde aan het ministerie van Buitenlandse Zaken in Washington. Koningin Beatrix sprak ambassadeur Fay Har- tog Levin op 19 augustus 2009, omdat de nieuw aangetreden diplomatieke vertegenwoordiger van de Verenigde Staten in Nederland haar geloofsbrieven kwam aanbieden op Paleis Noordeinde.
Ministers verantwoordelijk voor uitlatingen koningin
Volgens staatsrechtgeleerde professor Paul Bovend’Eert van de Radboud Universiteit Nijmegen heeft de koningin als staatshoofd de bevoegdheid zich uit te laten over politieke kwesties, maar zijn ministers hier wel voor verantwoordelijk. Als het zaken betreft waarover een kabinet verdeeld is (zoals in de zomer van 2009 over Afghanistan het geval was) „moet de majesteit zich op de vlakte houden”, aldus de hoogleraar.
‘Inhoud van bericht komt voor rekening opsteller’
De Rijksvoorlichtingsdienst zegt in een reactie op het uitgelekte telegram: „De inhoud van dit bericht komt voor rekening van de opsteller ervan. Wij gaan nooit in op wat tijdens vertrouwelijke gesprekken al dan niet aan de orde is geweest. Dit geldt ook voor de door de ambassadeur gegeven interpretatie van de uitspraken van Hare Majesteit de Koningin. „Los hiervan kan worden opgemerkt dat het toenmalige regeringsbeleid uitging van voortgaande betrokkenheid van Nederland bij Afghanistan, onder andere vanwege langjarige toezeggingen op het gebied van ontwikkelingssamenwerking.”
Kabinet moet met één mond spreken
Voor het optreden van de koningin als staatshoofd gelden de regels van de ministeriële verantwoordelijkheid. Die betekenen in dit geval dat de minister-president volop aanspreekbaar is op de uitlatingen van de koningin. Deze dient er op zijn beurt voor te zorgen dat het kabinet met één mond spreekt. In de zomer van 2009 hadden de meest betrokken ministers vanwege de onderlinge verdeeldheid al enkele keren zonder resultaat gesproken over het langer blijven van Nederlandse militairen in Uruzgan.
Amerikanen volgden debat Afghanistan op de voet
De Amerikaanse diplomaten in Nederland volgden het Nederlandse politieke debat op de voet. Onder de vermelding Geheim en NOFORN (‘niet voor buitenlandse ogen bestemd’) gaat het Amerikaanse ambtsbericht in op „de pogingen van de ambassade om een Nederlands ‘ja’ te krijgen voor troepen in Afghanistan na 2010”, zoals in de inleiding staat. Slechts één zin van het telegram gaat over de koningin. Letterlijk staat er: „Koningin Beatrix gaf tegenover de ambassadeur, tijdens de plechtigheid van het aanbieden van haar geloofsbrieven op 19 augustus, als commentaar dat het vinden van een manier om verder te komen inzake Afghanistan ‘moeilijk zou zijn’, maar het moet gebeuren.” De laatste vier woorden, die de politieke opinie van de koningin uitdrukten, hebben de Amerikanen dus niet letterlijk geciteerd, het is hun interpretatie.
Het bericht vervolgt: „Het ziet er naar uit dat het politieke leiderschap in het land het daarmee eens is. Van andere kabinetsleden, onder wie minister van Buitenlandse Zaken Verhagen, hadden we gehoord dat Bos en de PvdA waarschijnlijk zouden instemmen met het verlengen van de Nederlandse missie in Afghanistan na 2010.” Die inschatting bleek onjuist. Een half jaar later viel het kabinet Balkenende IV over Afghanistan.
Meer lezen over de cables
Hoe NRC met de WikiLeaks-documenten omgaat | Nieuwsbericht: Amerikaanse blikken achter de schermen | Nieuwsbericht: Ambtenaren tegen VS: zet Bos onder druk | Nieuwsbericht: Beatrix sprak over missie Afghanistan | Uitleg: stukken lekten via Wikileaks
Codeberichten 1150 (15 juni 2000), 114457 (5 juli 2007), 222211 (25 augustus 2009), 241007 (21 december 2009), 224468 (10 september 2009) en 225926 (18 september 2009).