Beatrix heeft 'one hell of an airplane', voor 4,3 mln

Een nagebouwde vliegtuigcabine in de Koninklijke Stallen. Een VIP-cabine. In maart 2008 werden stoelzittingen in drie soorten stevigheid naar het gebouw naast Paleis Noordeinde in Den Haag gebracht, zodat koningin Beatrix de meest comfortabele variant kon kiezen. De uitverkoren zittingen waren bedoeld voor het regeringstoestel dat haar naam draagt: de KBX (Koningin Beatrix).

In 2007 besloot het ministerie van Verkeer en Waterstaat dat het regeringsvliegtuig toe was een grote opknapbeurt. De verlichting, de bekleding en het entertainmentsysteem waren na twaalf jaar gebruik „verouderd en economisch afgeschreven”, schreef een ambtenaar op het ministerie. Ook moest het toestel beter worden beveiligd. Na de onderhoudsbeurt en de herinrichting zou de Fokker Executive Jet 70 – met plaats voor 24 passagiers – nog minimaal zeven jaar meekunnen. Totale kosten van de verbouwing: 4,3 miljoen euro, acht ton duurder dan oorspronkelijk geraamd.

En dat terwijl de leden van het Koninklijk Huis er waarschijnlijk minder in zullen vliegen dan voorheen. Het budget voor privéreizen wordt namelijk verlaagd van 610.000 euro nu naar maximaal 305.000 euro vanaf volgend jaar. Tegelijkertijd zal, conform een eerdere toezegging van premier Balkenende, het toestel alleen nog ter beschikking staan aan de koningin, kroonprins Willem-Alexander en prinses Maxima en niet meer aan alle zeventien leden van het Koninklijk Huis.

De verbouwing van de KBX, zoals het toestel in Den Haag steevast genoemd wordt, was een complexe operatie, blijkt uit stukken die via de Wet Openbaarheid van Bestuur in het bezit van deze krant zijn gekomen. Sinds het ministerie van Verkeer en Waterstaat begin 2007 besloot het toestel een grote onderhoudsbeurt te geven, gingen er bijna drie jaar voorbij van offertes, proefopstellingen, aanpassingen en vertraging. Het toestel werd uiteindelijk op 14 oktober 2009 opgeleverd.

Het regeringstoestel mag worden gebruikt door ministers, staatssecretarissen en leden van het Koninklijk Huis. Maar voorafgaand aan de verbouwing zijn alleen de wensen van de koningin daarover geïnventariseerd – en via haar die van de andere leden van het Koninklijk Huis.

Wat haar wensen precies waren, staat niet in de stukken. Maar sommige aanpassingen zijn duidelijk bedoeld voor de koningin en haar familie, zoals het aanpassen van de (om-)kleedruimte. De correspondentie tussen het ministerie van Verkeer en Waterstaat en de Dienst Koninklijk Huis is niet openbaar gemaakt, maar de Rijksvoorlichtingsdienst laat weten dat de renovatie „niet op verzoek van de koningin” is uitgevoerd. Zeker is dat premier Balkenende „op geen enkele manier betrokken was” bij de herinrichting, meldt de voorlichtingsdienst desgevraagd.

De KBX is dan ook net wat meer van de koningin dan van de premier. Zo gaat de koningin vóór als zij en de premier allebei met de KBX op pad willen uit hoofde van hun functie. En ook de overige leden van het Koninklijk Huis gaan voor de premier als zij een werkbezoek afleggen. Híj mag er niet privé mee vliegen.

Waaruit bestond de herinrichting van 4,3 miljoen euro van de KBX precies? Behalve nieuwe stoelen en nieuwe vloerbedekking in het VIP-deel, werd het entertainmentsysteem geschikt gemaakt voor internet en e-mail. Ook kunnen er sinds de renovatie verschillende soorten spelcomputers worden aangesloten.

Aan alles werd gedacht, blijkt uit de correspondentie tussen Verkeer en Waterstaat en de uitvoerder van de verbouwing, het Britse Mann Aviation Groep (MAGE). In een e-mail van 3 maart 2009 verzoekt een ambtenaar van de Inspectie Verkeer en Waterstaat de geplande vloerbedekking in het staartstuk van het toestel te vervangen door linoleum. Het toilet wil nog wel eens overstromen, ‘and then wet carpet is much worse than wet linoleum’. De mail sluit af met: ‘we are gonna have one hell of an airplane’.

De stoelen in het VIP-gedeelte van de KBX kunnen worden omgebouwd tot bedden. Maar blijkbaar liggen die niet comfortabel genoeg. Begin 2009 wordt besloten zes op maat gemaakte luchtbedden aan te schaffen voor op de stoelen. Eentje doet de bouwer cadeau, de overige vijf kosten samen 8.535 euro.

En net als bij de vorige verbouwing koopt Verkeer en Waterstaat ook nu de resterende, speciaal voor de KBX gemaakte stof voor de bekleding van de stoelen op: 14.500 euro voor de Jacquard Weave fabric. Zo kan V&W de versleten bekleding zelf vervangen, hetgeen normaal gesproken om het jaar gebeurt. Nu is wellicht al sneller actie gewenst, vertelt een bron, want net een half jaar na de oplevering vertonen de stoelen al slijtageplekken.

Uit de stukken over de herinrichting blijkt dat „op verzoek van de klant” een proefopstelling van de cabine is uitgebreid. Een paar spotjes waren niet voldoende om het effect van de belichting op het interieur te beoordelen. Er werd een volledig lichtplan aangelegd in de proefopstelling van de cabine zoals die naar de Koninklijke Stallen is gebracht.

De totale kosten van de proefopstelling bedroegen uiteindelijk 103.317,64 euro. Daarvan is 21.429,91 euro het gevolg van aanpassingen van de oorspronkelijke offerte „op verzoek van de klant”, schrijft MAGE.

De herinrichting van de KBX is niet Europees aanbesteed. Dat hoeft niet, zegt het ministerie van Verkeer en Waterstaat, omdat delen van het werk de staatsveiligheid raken, zoals de beveiliging van leden van het Koninklijk Huis en ministers en staatssecretarissen. Uit het dossier van Verkeer en Waterstaat blijkt dat het vliegtuig nu is uitgerust met een FlightVu Defender systeem: camera’s op en in het toestel die live beelden kunnen doorsturen aan beveiligers op de grond. Als het toestel op de grond staat, kunnen alle ingangen en laadruimtes in de gaten worden gehouden.

De Tweede Kamer toonde zich in oktober vorig jaar kritisch over de kosten van het privégebruik van de KBX door leden van het Koninklijk Huis. Dat gebeurde in een voor Balkenende moeilijk debat over de begroting van het Koninklijk Huis. Balkenende kreeg het lastig toen het ging over het vakantiehuis dat Willem-Alexander en Máxima lieten bouwen in Mozambique. De gedachte bij veel fracties was dat de belastingbetaler niet zou moeten opdraaien voor hun vakantievluchten. Zeker niet als die vakantie werd gehouden in een luxeresort in een arm land. Maar, zegt een bron bij Algemene Zaken, voor vluchten naar Mozambique is het regeringstoestel nooit ingezet. Het toestel kan maximaal 1.900 kilometer vliegen. Voor een staatsbezoek aan Australië in 2006 moest het vliegtuig zélf worden ingevlogen.