Gevallen Muur is reden voor een feestje

Theatermaakster Tanja Otolski groeide op in Potsdam, vlak achter de Muur in de DDR. Toen op 9 november het bericht kwam dat de scheiding tussen Oost en West zou worden opgeheven zat haar moeder voor de tv. Tanja zelf – destijds zeven – herinnert zich gemengde gevoelens. „Mijn ouders voelden al wel dat de economie stagneerde, en dat er politiek gezien iets moest veranderen. Maar tegelijkertijd waren ze gespannen. Die Wende bracht onzekerheid. Wat ging er gebeuren? Zouden mijn ouders hun baan kwijtraken? En hoe moest het met de studie van mijn zus? Zij studeerde economie. Een ramp – die omslag van communisme naar kapitalisme, haar hele leerplan weg.”

Tanja zelf was bang. „Ik was bang om in het Westen neergeknuppeld te worden. Waarschijnlijk werden die verhalen aan mij op school verteld.” Niks euforische blijdschap dus? „Nou ja niet meteen, ik herinner me wel dat we plots tv-zenders met tekenfilms konden ontvangen”, zegt ze. „En uiteindelijk werd ik natuurlijk helemaal niet neergeknuppeld. Het bleek fijn aan de andere kant van de Muur.”

In Nederland zijn de gebeurtenissen nu vooral reden voor een feestje. Rondom het twintigjarig jubileum van de val van de Muur – komende maandag – stikt het van de tentoonstellingen, debatten en televisie-uitzendingen. Je kunt gaan dansen in het Amsterdamse Paradiso waar uitsluitend Duitse acts op het podium staan (punkrockband Die Goldenen Zitronen bijvoorbeeld en electro van Nachlader) en vanaf de Utrechtse Domtoren klinkt dit weekeinde ‘Over de Muur’ van het Klein Orkest.

Dat het jubileum hier leeft merkte ook de Oost-Duitse Tanja Otolski, die sinds haar studie in Utrecht woont. Niet voor niets maakte ze het theaterstuk Betonrot. Een collagevoorstelling waarin ze haar eigen verhaal en dat van anderen verwerkte, maar ook muziek en fragmenten van interviews met haar ouders.

Betonrot is gemaakt door een Nederlandse theatergroep (Wildvreemd) en voor een Nederlands publiek. Hoe dat kan? Omdat het thema ook hier leeft, zegt Otolski. „Als ik in Nederland over de DDR begin, krijg ik altijd een reactie terug. Mensen vinden me soms zielig – zien een meisje in uniform dat de hele dag in de rij moest staan. Ze denken aan grijze gebouwen en aan enge regeringsleiders in beige regenjassen. Die clichés heb ik trouwens ook in het stuk verwerkt.”

Otolski denkt dat films als Das Leben der Anderen een belangrijke rol spelen in de collectieve aandacht voor 9 november. Zo’n film haalt de gebeurtenissen dichterbij, herinneringen aan die tijd worden levendiger. Een periode die toch al vrij stevig in het geheugen ligt. „Ik sprak een Nederlandse man die in 1989 letterlijk het gevoel had wereldgeschiedenis mee te maken.” Het gebeurde natuurlijk allemaal erg dichtbij, zegt ze. „Stond die Muur er nu nog, dan was je er in vijf uur rijden.”

In Amsterdam wordt de val van de Muur dit jaar uitbundig gevierd en besproken tijdens het festival Die Wende. Jan Hiddink, coördinator van de evenementen (zoals een video-expositie, debatten en filmvertoningen) noemt het een ideale gelegenheid, of misschien wel een ideaal excuus, om interessante Duitse kunst onder de aandacht te brengen. Het onderwerp heeft bovendien iets exotisch, zegt hij. In Oost-Europa hebben mensen de consequenties veel sterker aan den lijve ondervonden. „In die landen zal de aandacht voor 9 november wellicht anders zijn. Daar liggen bepaalde festiviteiten misschien ook wat gevoeliger.”

Iets wat ze in steden als Berlijn in ieder geval niet snel zullen doen, is de stad tijdelijk opdelen in zones. In Utrecht gebeurt dat dit weekeinde wel. Tijdens het festival Niemandsland, initiatief van de Culturele Zondagen, is er een zone Ost, Mitte en West, met drie bemande grensposten. „Natuurlijk springen we met zo’n idee voorzichtig om”, benadrukt Peter Bijl, artistiek leider van het festival. „We maken bij die checkpoints direct duidelijk dat het om een knipoog gaat.” De douaniers – in „vrolijke pakjes” – vragen voorbijgangers naar hun persoonlijke muren. „Welke barrières zouden zij willen slechten?”

Bijl, die zelf in Berlijn woont, merkt ook op dat de hoeveelheid festiviteiten in Nederland groot is en bovendien een andere insteek heeft dan die in zijn woonplaats. „Al het hele jaar is er in Duitsland aandacht voor de val van de Muur. De toon van de debatten, tentoonstellingen en kranteartikelen is over het algemeen traditioneel en serieus. Hoewel er in vergelijking met tien jaar geleden al veel veranderd is, ligt de thematiek nog altijd gevoelig”, legt Bijl uit.

De evenementen die in Berlijn uit de toon vallen – zoals een installatie geïnspireerd op een checkpoint en een poging een menselijke muur te vormen – worden dan ook door een Nederlander en een Engelsman georganiseerd.

Een fragment uit de theatervoorstelling Betonrot is morgen te zien om 17.30 uur in UCK, Utrecht. Kijk voor meer informatie en speeldata in Amsterdam, Den Haag en Breda op www.wildvreemd.nl