Schitterend schaak

In het laatste nummer van New in Chess wordt een oud mysterie opgehelderd. Redacteur Dirk Jan ten Geuzendam sprak met de Spaanse grootmeester Miguel Illescas, die betrokken was bij twee belangrijke matches die Kasparov verloor. In 1997 hielp Illescas het team van de computer Deep Blue en in 2000 hielp hij Vladimir Kramnik.

In die match tegen Deep Blue stond het gelijk toen Kasparov in de laatste partij na 1. e4 c6 2. d4 d5 3. Pc3 dxe4 4. Pxe4 Pd7 5. Pg5 Pgf6 6. Ld3 e6 7. P1f3 de afschuwelijke zet 7...h6 speelde. Deep Blue bracht daarna het bekende stukoffer 8. Pxe6 en Kasparovs gezicht vertrok van ellende. Hij verloor in 19 zetten.

Vervolgens werd Deep Blue door IBM ontmanteld, zodat niemand na kon gaan hoe sterk hij was. De schakers van het ondersteuningsteam kregen van IBM tien jaar zwijgplicht en mogen pas nu over de match praten.

Hoe kon het gebeuren in die laatste partij? Kasparov kende die stelling na wits 7de zet op zijn duimpje en hij wist dat 7...h6 een blunder was. Waarom deed hij het dan?

Zelf zei hij dat hij niet had verwacht dat Deep Blue het stukoffer zou brengen, omdat computers daar niet van hielden. Een vreemde reden. Computers hebben een openingsboek dat door mensen is samengesteld en natuurlijk hadden die de algemeen bekende vernietigende zet 8. Pxe6 in dat boek opgenomen. Snapte Kasparov dat niet?

Illescas legt het nu uit. Uit de eerdere matchpartijen had Kasparov de juiste conclusie getrokken dat Deep Blue wel een openingsboek had, maar ook de vrijheid om daar van af te wijken. Hij dacht dat Deep Blue in dit geval die vrijheid zou gebruiken.

Slim bedacht, maar al te slim.Illescas en een collega hadden op de ochtend van die dag juist voor deze stelling de vrijheid om van het openingsboek af te wijken afgeschaft. Of hij wilde of niet – en hij wilde inderdaad niet – Deep Blue moest het winnende offer 8. Pxe6 spelen.

Het laat nog eens zien dat Kasparov het zwaar had. Tussen de partijen mocht het programma van Deep Blue steeds worden veranderd, dus eigenlijk kreeg Kasparov in iedere partij een nieuwe en onbekende tegenstander.

In latere matches tussen mens en computer waren de voorwaarden gunstiger voor de mensen, maar dat heeft op den duur niet geholpen. In 1997 kon Kasparov nog denken dat Deep Blue zo sterk had gespeeld dat hij door mensen moest zijn voorgezegd, maar die tijd is voorbij. Toen Veselin Topalov in 2005 wereldkampioen werd, dacht Alexander Morozevitsj juist dat hij voorgezegd was door een computer.

Als een ervaren nieuwslezer heb ik nu een bruggetje gemaakt naar een schitterende en werkelijk verbluffende partij uit het toernooi in Biel, dat donderdag verrassend werd gewonnen door de jonge Fransman Maxime Vachier-Lagrave, voor Ivantsjoek en Morozevitsj. Offers en tegenoffers, fouten en briljante zetten, de partij heeft alles wat een schaker wensen kan.

Alexander Morozevitsj-Maxime Vachier-Lagrave, Biel 2009

1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. d4 cxd4 4. Pxd4 Pf6 5. Pc3 a6 6. f3 e6 7. Le3 b5 8. Dd2 Pbd7 9. g4 h6 10. 0-0-0 b4 11. Pce2 Dc7 12. h4 d5 13. Pf4 Dit stukoffer is nieuw. 13...e5 Zwart pakt het stuk. Een andere interessante mogelijkheid was 13...dxe4. 14. Pfe6 fxe6 15. Pxe6 Da5 16. exd5 Dxa2 17. Dd3 Kf7 18. g5 Pxd5 19. Lh3 Pxe3 Zwarts stelling was kritiek, maar 19...Lb7 was een betere verdediging geweest. 20. Pd8+ Ke7 21. Pc6+ Kf7 22. g6+ Een schitterende winstvariant was 22. Le6+ Kxe6 23. Dg6+ Pf6 24. gxf6 gxf6 25. De8+ Kf5 26. Pd4+ Kf4 27. Pe2+ Kf5 28. Td4. Zwart kan daarom na 22. Le6+ beter de dame geven met 22...Dxe6 23. Pd8+, maar ook dan staat wit gewonnen. 22...Kg8 23. Dxe3 Lc5 24. De4 Pf8 25. Td8 Lb7 25...Lxh3 26. Txa8 was ook goed voor wit.

26. Txa8 Hier had 26. Txf8+ de partij snel beslist. Hoe zwart ook neemt op f8, na 27. Dxe5 is hij verloren. 26...Lxa8 27. h5 Th7 Een verbluffende zet. Zwart geeft zijn opgesloten toren weg om een veldje vrij te maken voor de koning. 28. Te1 Lxc6 29. Dxc6 Ld4 30. Kd2 Dxb2 31. Dc4+ Kh8 32. Kd3 a5 33. Dc8 Da3+ 34. Ke4 b3 35. cxb3 a4 36. Tb1 Db4 37. Dc4 Db7+ 38. Dd5 Db4 39. Dc4 Dd2 Nu speelt zwart op winst.

40. Lg4 De laatste zet voor de tijdcontrole. Beter was 40. Dc8. 40...a3 41. Df7 Dc2+ 42. Kd5 Dc5+ 43. Ke4 a2 44. Tc1 a1D 45. Txc5 Lxc5 Zelfs met een toren en een paard meer is dit moeilijk te winnen voor zwart. 46. Dd5 De1+ 47. Kd3 Dd1+ 48. Kc4 Dxd5+ 49. Kxd5 La3 50. Lf5 Kg8 51. Kxe5 Th8 52. Kd5 Ph7 53. gxh7+ Kf7 Zie ook de opgave hieronder. 54. Lg6+ Kf6 55. f4 Lc1 56. f5 Ld2 57. Kd6 Le1 58. Kd7 Lb4 59. Kc7 Ke5 60. Kd7 La3 61. Kc6 Kd4 62. Kc7 Kc3 63. Kd7 Kb4 64. Kd6 Kxb3+ 65. Kd5 Lb2 66. Kd6 Lf6 67. Kc5 Kc3 68. Kd6 Kd4 69. Kc6 Td8 70. Kb6 Kd5 71. Kc7 Kc5 72. Lf7 g5 Eindelijk heeft zwarts toren vrij spel. 73. fxg6 Td6 74. Le8 Le5 75. Kb7 Tb6+ 76. Kc8 Kd6 Wit gaf op.