Veeleisend journalist

Voor Michael Stein, oud-redacteur van NRC Handelsblad, was de journalistiek meer dan een vak. Werk en leven van Stein, die afgelopen donderdag op 73-jarige leeftijd overleed, waren ondeelbaar.

Ook thuis in Amsterdam. Uit de keuken klonk de BBC. In de huiskamer, bezaaid met kranten die nog moesten worden gearchiveerd, werden gasten aan de tand gevoeld. Hier werden de reizen voorbereid die hij voor NRC Handelsblad maakte, soms met zijn onverschrokken echtgenote Vera. Meestal voerden die naar het Midden-Oosten, het gebied dat bij hem hartstocht én weerzin opriep.

Stein was een gekwetst oorlogskind. Hij werd in november 1935 geboren in het Beierse Schweinfurt. Door Hitler beroofd van al haar bezit moest de familie al snel vluchten. Eerst naar Hamburg en toen naar Nederland. Stein doorstond de bezetting dankzij een onderduikmoeder die hem redde van deportatie. Na de bevrijding werd Stein herenigd met zijn ouders en twee broers. Zijn eigen moeder herkende hij aanvankelijk niet.

Pas op latere leeftijd zocht Stein zijn heil in de journalistiek. Eerst op de buitenlandredactie van het Algemeen Handelsblad, daarna bij Trouw en Haagsche Courant, om in 1979 terug te keren bij NRC Handelsblad.

Hij versloeg, soms met gevaar voor eigen leven, onder meer de val van de sjah in 1979 (hij zat in het vliegtuig waarmee ayatollah Khomeiny naar Iran terugkeerde), twee Golfoorlogen (de Iraaks-Iraanse van 1980 en Desert Storm van 1991), burgeroorlogen in Libanon en Algerije en de groeiende maatschappelijke tegenstellingen in de islamitische wereld.

Het leidde tot menig primeur van internationale allure. Belangrijker was dat hij voor de lezers de historische wortels van al die conflicten ontsloot met onontkoombare artikelen in de krant en minicolleges op radio en televisie.

Stein schreef en sprak niet in ideologische maar in historiserende termen. Neutraal was Stein echter niet. Hij stond a priori aan de kant van de minderheid.

Dat bleek toen hij in 1992 de Dick Scherpenzeelprijs kreeg. Bij de uitreiking schonk hij het prijzengeld aan de moslims in Bosnië: om wapens van te kopen. Dat was opmerkelijk omdat Stein toen al waarschuwde voor gevaarlijke tendenzen in de islamitische wereld, wat in Nederland pas tien jaar later bon ton zou worden.

Journalistiek was voor hem het leven. Hij nam geen genoegen met halve vragen en halve antwoorden. Nooit was het af. Complimenten kwamen sporadisch over zijn lippen, en dan meestal als het om een onderwerp ging waarvan hij onmiskenbaar geen sjoege had.

Stein was een veeleisend mens. Vertrouwen was een schaars goed. Kennelijk was het te vaak beschaamd. Dat leidde tot spanning, Begin jaren tachtig liep een conflict in de boezem van NRC Handelsblad over bronbescherming zo hoog op dat er advocaten aan te pas kwamen. Stein won.

Maar de sporen daarvan zijn eigenlijk nooit helemaal uitgewist. Noch ter redactie noch in het gemoed van Stein zelf, die in 1999 stil met vervroegd pensioen ging. Maar de achterliggende notie dat leven en werk nu eenmaal niet gemakkelijk zijn, is al die jaren een waardevolle les voor menig collega geweest.