Een bliksemschicht bij pikdonkere hemel

Tahar Djaout: De laatste zomer van de rede. Van Gennep, 127 blz. € 9,95.

In het Nederlands verscheen eerder literatuur uit Algerije over de terreur van moslimfundamentalisten, die het land sinds de jaren tachtig teistert. Zo werd van Rachid Boudjedra het originele Het leven op zijn plaats en het adembenemende De lammeren gods van Yasmina Khadra vertaald. Vijftien jaar na de dood van schrijver-journalist Tahar Djaout verschijnt de Nederlandse vertaling van het boek dat tussen zijn paperassen werd gevonden: De laatste zomer van de rede.

Tahar Djaout werd in 1993 voor zijn huis in zijn auto doodgeschoten door mensen die niet om kunnen gaan met de producten van onafhankelijke denkers. Hun kritisch vermogen wordt herkend als geweld en daar wordt gericht op geschoten.

In De laatste zomer van de rede hebben de Wakende Broeders het roer overgenomen (de roman speelt zich hoogstwaarschijnlijk af in het Algerijnse Tizi-Ouzou). Zij onderwerpen de samenleving en het individu aan wetten die uit de Schrift worden gehaald, maar de boekhandelaar Boulem Yekker gelooft in alle boeken van de wereld. Hij aanvaardt de consequenties en wacht sinds de intocht van de Wakende Broeders op zijn onnatuurlijke dood.

De weigering van Yekker om zich te onderwerpen aan het dictaat van de fundamentalisten doet hem veranderen in een tunnel met muren van angst waar geen einde aan lijkt te komen. Ook wordt Yekker vanwege zijn keuzes in de steek gelaten. Zijn vrouw en kinderen durven niet bij de weerspannige boekenverkoper te blijven en zelfs de inhoud van zijn boeken gaat ervandoor: ‘Als hij naar de boekenplank kijkt, heeft Boulem Yekker de afschuwelijke indruk dat ze figuranten zijn geworden die zich langs de muren bewegen. Ze hebben hun gezichten gesluierd. Van schaamte en van spijt.’

De predikers regeren met behulp van het ‘nieuwe weten’, bestaande uit drie basisregels: Het geloof is de bron van alle kennis, de wetenschap mag zich alleen bezig houden met vragen die de Koran niet heeft beantwoord en de gevonden antwoorden mogen niet botsen met het Boek. Dit leidt tot een minimaal weten en resulteert in een verbod op het vrije denken. De enige autorisatie die het verstand krijgt is het onthouden van de wetten. En de intellectuele groten der aarde worden door de nieuwgediplomeerden ‘veroordeeld, ontmaskerd, gedeclasseerd, belachelijk gemaakt en van tafel geveegd in de tijd van een korte televisie-uitzending.’ Je zou willen dat de wereld van De laatste zomer van de rede niet verder kwam dan zijn kaft.

De laatste zomer van de rede is een knappe literaire analyse die bestaat uit rake poëtische zinnen. Het is een bliksemschicht bij pikdonkere hemel.