Gepassioneerd verslaggever van een wereldrevolutie

Het jaar 1989 was een bevrijdingsjaar. Na veertig jaar repressie werd het communisme in het oosten van Europa ineens razendsnel onttakeld. Maar de beloning daarna liet op zich wachten. De opbouw van de democratie voltrok zich hortend en stotend. Zelfs oorlog bleef het oosten niet bespaard.

Het leek onbegrijpelijk. Maar dat was het niet voor Peter Michielsen, buitenlandredacteur van NRC Handelsblad, die afgelopen weekeinde op 62-jarige leeftijd onverwacht is overleden en nu op de krant een gapend gat achterlaat. Al in 1990 vermoedde Peter Michielsen dat de toekomst niet makkelijker zou worden dan het verleden was geweest. Hij schreef toen in zijn boek Verworpen en ontwaakt: „In 1989 zei het Oosten nee [...] maar een afscheid was het nog lang niet, want de Poltergeist van het oude systeem waart nog altijd door dit Oosten en zal dat nog lang blijven doen: die vier decennia durende dierproef op levende mensen die socialisme heet is niet in enkele maanden te ontmantelen.”

Dat was geen gemeengoed. In 1990 waren de meesten optimistisch. De oorlog in Joegoslavië moest nog beginnen. De scepsis van Peter Michielsen kwam niet alleen voort uit het wat sombere mensbeeld dat hij er op nahield, maar werd evenzeer gevoed door zijn fenomenale accuratesse en welhaast encyclopedische kennis over alle landen die vroeger tot het ‘Oostblok’ werden gerekend.

Toch heeft Peter Michielsen niet alleen over communisme en postcommunisme geschreven. Toen hij – na journalistiek werk voor onder meer Het Parool en het kortstondige weekblad Nieuwsnet – in 1981 in dienst kwam van NRC Handelsblad, beheerde Peter Michielsen op de redactie aanvankelijk de portefeuille Midden-Oosten. In die functie maakte hij onder meer een aangrijpende reportage over Hama, een stad in Syrië waar in februari 1982 naar schatting 10.000 tot 25.000 burgers waren vermoord toen het bewind van Assad daar een opstand van de Moslim Broederschap neersloeg.

Maar zijn werkelijke belangstelling, kennis en liefde bleef uitgaan naar Midden-Europa, Oost-Europa en de Sovjet-Unie. Zijn archief was beroemd en berucht, zo compleet was het. En hij bleef het bijhouden.

In het najaar van 1982 kon Peter Michielsen er bij NRC Handelsblad weer zijn dagelijkse werk van maken. Zijn belangstelling voor het communistische systeem en zijn erfgenamen was mateloos en principieel. De kwaadaardigheid ervan noopte tot lastige vragen. Voor Peter Michielsen was het overigens geen vraag waar hij zelf stond. Aan de zijde van de kleine mens die door een anoniem systeem werd vermalen en onmenselijke keuzes moest maken: tussen zwijgen of spreken, tussen slappe knieën en rechte rug.

Hoewel georiënteerd op historische continuïteit – als de geschiedenis te hard in beweging kwam, zoals in 1989, wilde hij de feiten wel eens bagatelliseren, ook als daarvoor journalistiek geen reden was – heeft Peter Michielsen in die kwart eeuw voor NRC Handelsblad een kleine wereldrevolutie verslagen. Van sommige daders en slachtoffers had hij zelfs handschriften in zijn bezit. Het verzamelen van autografen was een hobby die hij met passie bedreef.

Hoewel hij vanaf het begin sceptisch was, ging het Peter Michielsen niet altijd makkelijk af om aan te zien hoe de ondergang van het socialisme niet automatisch uitmondde in loepzuivere democratieën. Hij schreef er feitelijk en minutieus over.

En soms ook emotioneel. Toen de burgers in Nederland begonnen te morren over de uitbreiding van de Europese Unie werd hij zelfs ongehoord boos. „Voor zeven eurocent per persoon per dag krijgen we een ander Europa. Een Europa waarvan we decennia hebben gedroomd. Maar Droogstoppel regeert”, schreef hij in februari 2004 in deze krant.

Peter Michielsen was intussen meer dan een baken van historische kennis, journalistieke accuratesse en arbeidsethos. Hij was ook een ongekende collega. Elke morgen ging hij als eerste van alle redacteuren aan de slag om de nieuwe feiten te verzamelen. Stipt om 08.00 uur belde hij al ‘zijn’ correspondent in Moskou, Ljubljana, Belgrado, Warschau en Boedapest om het nieuws te bespreken.

Die correspondenten in den vreemde konden zich geen veiliger plechtanker en levenslijn wensen. Hij had kennis van zaken, maar blufte daar nooit mee. Hij gaf subtiel adviezen, die altijd nuttig waren. Hij behoedde iedereen voor fouten, zonder belerend te worden. Waarschijnlijk is er geen correspondent geweest die dankzij hem niet beter is geworden.

Peter liet zich daarvoor niet graag bedanken. Want ondanks zijn liefde voor het vaak wat exuberante oosten was hij zelf een noeste en introverte man. Hij liep zelden met zijn sores te koop.

In die zin was Peter Michielsen een ouderwetse journalist, zo’n journalist die altijd alles van ‘anderen’ leest en het woord ‘ik’ slechts zelden gepast vindt.

Hubert Smeets was van 1990 tot 1993 correspondent in Moskou.