Wat is joods-christelijk?

Het moderne Nederlandse recht dat we vandaag hanteren komt van de Romeinen. De huidige democratie is een vondst van de middeleeuwse steden. En het internet komt uit de deeltjesversneller in Genève. Als we spreken over de joods-christelijke traditie in Nederland, waar gaat het dan eigenlijk over?

Peter Raedts is hoogleraar middeleeuwse geschiedenis in Nijmegen en kenner van de verwerking (en van de uitvinding) van middeleeuwse tradities in de moderne cultuur. „De term joods-christelijke traditie, of beschaving, is typisch een begrip van ná de tweede wereldoorlog”, zegt hij. Voor de oorlog werd er gewoon over christelijke traditie gesproken. „Die nieuwe term was vooral bedoeld om het gemeenschappelijke in de joodse en christelijke tradities te benadrukken. En er is ook veel gemeenschappelijks natuurlijk. Maar de term wil ook vooral duidelijk maken dat de vijandschap tussen joden en christenen fout was: dat er een gruwelijk misverstand de Europese cultuur beheerst heeft die tot Auschwitz heeft geleid. Dat was natuurlijk ook heel goed en sympathiek. Maar als je onvriendelijk wilt zijn, kun je ook zeggen dat het een doekje voor het bloeden is.” In die traditie is het niet gek om te spreken van een joods-christelijk-islamitische traditie, om afstand te nemen van een nieuwe vijandschap. En dat wil minister Ella Vogelaar (Integratie). Afgelopen weekend zei ze in Trouw. „De islamitische cultuur nestelt zich zo diepgaand in de Nederlandse samenleving dat op de lange duur gesproken kan worden van een land dat uitgaat van een ‘joods-christelijke-islamitische traditie.”

Maar de joods-christelijke traditie die onze westerse beschaving zou beheersen is meer een concept dan werkelijkheid, zeker als het om grondslagen gaat. Het rechtssysteem is vooral Romeins, de scheiding van kerk en staat is een erfenis van de laat-middeleeuwse politiek, net als de democratie.

Minister Vogelaar zei in het interview dat de immigratie van joodse gelovigen de westerse beschaving beïnvloed heeft, zoals de islamitische immigranten die dus nu zouden gaan krijgen. Wat betreft de joden klopt dat niet, zegt Raedts „vooral de geseculariseerde joden hadden invloed, zeg maar van Spinoza tot Einstein.”

Joodse tradities hebben vooral via het christendom hun invloed op de moderne beschaving doen gelden, zegt Raedts. „Ik denk dat het grote belang dat wij aan kennis en geleerdheid hechten uit het jodendom afkomstig is: het belang van tekstkritiek en -analyse. De grote bewondering voor geleerdheid, dat hebben de christenen overgenomen. In de islam bestond en bestaat dat ook wel, maar daar is de geleerdheid toch vooral gericht geweest op de koran zelf en het rechtsysteem.”

Rectificatie / Gerectificeerd

In het artikel Wat is joods -christelijk? (16 juli, pagina 3) is een parafrase van opmerkingen van minister Vogelaar over de joods -christelijke traditie gepresenteerd als letterlijk citaat uit het dagblad Trouw. Zij heeft zelf de term joods -christelijk-islamitisch niet in de mond genomen. Ze zei: „Nederland is een land gevormd door joods -christelijke tradities. En ik kan me voorstellen dat we een vergelijkbaar proces krijgen met de islam”. Vraag: We zullen ooit zeggen: Nederland is een land van joods -christelijke-islamitische tradities? Vogelaar: „Ja, dat kan ik me voorstellen, maar daar gaan wel een paar eeuwen overheen.”