Optimisme bieden in favela’s

De opgeschoten jongeren hebben vrijwel allemaal dezelfde uitrusting. Aan de broekriem zit de mobiele telefoon en aan de andere zijde bungelt een stevig pistool. Een enkeling heeft ook nog een grote groene granaat met rode pin of houdt een machinegeweer in zijn handen. In de sloppenwijk Vila Cruzeiro van de Braziliaanse stad Rio de Janeiro hangen ze rond bij stenen wegblokkades.

Nanko van Buuren, die met zijn organisatie Ibiss al twintig jaar sociale projecten organiseert in de arme wijken van de stad, begroet de jongeren steeds joviaal door zijn duim op te steken. Dan worden de stenen opzij gerold en mag hij passeren met zijn auto.

De wegversperringen dienen om de politie buiten de wijk te houden. De laatste maanden is er een venijnige stadsoorlog gaande tussen autoriteiten en de drugshandelaren in de arme wijken van deze stad. Van de ongeveer 13 miljoen inwoners in deze Zuid-Amerikaanse metropool woont ongeveer de helft in een van de ruim zeshonderd sloppenwijken (favela’s).

„Politieagenten zijn de enige overheidsvertegenwoordigers die de sloppenwijken binnenkomen. De regering laat zich verder nooit zien”, vertelt bewoner Andrei Farina. En de sfeer is grimmig. Vooral na een incident vorige maand in Rio waarbij het zesjarige ventje João Hélio Fernandes om het leven kwam. De moeder van de jongen wist haar zoon niet snel genoeg van de achterbank te grissen toen een bende jeugdigen haar auto tot stilstand dwongen. De dieven reden weg met de auto terwijl de zesjarige, klemvast in de veiligheidsgordels, buiten de auto hing en zeven kilometer lang werd meegesleurd.

„Als je bij een sollicitatie vertelt dat je uit Vila Cruzeiro komt, is het vrijwel onmogelijk werk te vinden”, zegt Farina. De reputatie is er niet beter op geworden toen hier in 2002 een Braziliaanse journalist gedood werd door hem, met autobanden om hem heen, in brand te steken.

In dit wrede stadsdecor willen de Amsterdamse galeriehouder Dre Urhahn en de Rotterdamse beeldend kunstenaar Jeroen Koolhaas enige culturele troost bieden. Maak de sloppenwijkbewoners trots en verbeter het imago van de buurt met kunst, is hun filosofie. Met dat doel hebben ze de afgelopen maanden een reusachtige muurschildering aangebracht in Vila Cruzeiro. Op de muur van drie naast elkaar gelegen huizen bij het voetbalveld is een jongen afgebeeld die zijn vlieger oplaat. Na voetbal is vliegeren een voorname activiteit.

„Dit is nog maar een testschilderij. We bekijken nu of het mogelijk is een complete favela te beschilderen”, zegt Dre Urhahn. „We zouden een enorme afbeelding willen maken, verspreid over vele tientallen, misschien wel honderden huizen. Iedereen zou op die manier geïnspireerd kunnen raken door een creatieve boodschap uit de sloppenwijk.”

Het schilderen heeft zes weken in beslag genomen. Af en toe werd het werk onderbroken door spervuur, regen of laagvliegende helikopters. „We besloten bij het schilderen met maar twee jongens te werken, zodat we ze konden betrekken in het proces. Op die manier leren ze een vak, verdienen een beetje geld en leren dat er alternatieven bestaan.”

Koolhaas en Urhahn maakten in 2005 een film over de rol van hiphop in de levens van jonge sloppenwijkbewoners in Brazilië. Het thema jongetje met vlieger was door Koolhaas al eerder gebruikt voor een expositie in het Rotterdamse museum Boijmans van Beuningen.

Beide kunstenaars zijn nu in Nederland bezig fondsen te werven voor de volgende Braziliaanse klus. „Het idee is om Vila Cruzeiro om te toveren tot een heus openluchtmuseum waarbij wij internationaal gerenommeerde artiesten willen betrekken. Zij krijgen van ons foto’s en werktekeningen van het muuroppervlak en maken een ontwerp. Dat wordt vervolgens op de muren geschilderd door de plaatselijke jongeren, aangestuurd door ons. Door met verschillende schilderteams te werken kunnen wij meer werken tegelijkertijd realiseren.”

De buurtbewoonsters reageren in ieder geval enthousiast. De nieuwe muurschildering is ook nog niet bekrast met de verder overal aanwezige graffiti. „Het is goed dat er getoond wordt dat er ook schoonheid mogelijk is in deze grauwe wereld vol armoedige woningen’’, zegt buurtwerkster Sandra Vieira. „Het kan jongeren inspireren tot creatief in plaats van gewelddadig gedrag.”

Meer informatie en beeld op www.favelapainting.com