Dit is een artikel uit het NRC-archief De artikelen in het archief zijn met behulp van geautomatiseerde technieken voorzien van metadata die de inhoud beschrijven. De resultaten van deze technieken zijn niet altijd correct, we werken aan verbetering. Meer informatie.
Bekijk hele krant

NRC Handelsblad

Taal

Getalbegrip uit Afrika 2

De krasjes op het (eerste) Ishangobotje staan mijns inziens niet voor getalsymbolen zoals wij die kennen, maar voor woorden die gesproken werden toen de krasjes gekerfd werden (`Getalbegrip uit Afrika`, W&O 17 maart). Toch is er wel wat over te zeggen, door het onderzoek naar veel voorkomende patronen in de woordvorming van telwoorden. In het algemeen zijn de woorden voor 1 t/m 5 geheel onafhankelijk van elkaar (niet etymologisch verwant). Na 5 zijn er de volgende mogelijkheden:

- opnieuw gaan tellen met 6 als 5 +1, 7 als 5 + 2 etc.

- verdubbeling: het woord voor 6 wordt afgeleid van dat voor 3 (en 2), 8 van 4, 10 van 5.

- nieuwe woorden geheel los van die voor 1 t/m 5.

Combinaties van de genoemde systemen komen vaak voor.

Als er naar taalfamilies gekeken wordt zijn er voorkeurssystemen. In de Indo-Europese familie is het stelsel overwegend tientallig op één uitzondering na: het (Proto-)Indo-Europese woord voor 8 is een afgeleide (dualvorm) van het woord voor 4. De variant met 6 als 3 + 3 is zeer zeldzaam. Bij Bantoetalen heb ik die maar twee keer gezien.

Mijn interpretatie van de krasjes:

De volgorde van de groepjes krassen in de middenkolom van de figuur in het artikel is 3 6 4 8 10 5 5 7. De verdubbeling is duidelijk, maar de afsluiting met 5 en 7 past daar niet in. De kerver wilde met de opeenvolging van 5 en 7 krasjes laten zien dat het woord voor 7 in zijn taal de combinatie van woorden voor 5 en 2 was. Ik veronderstel dat naast de 3 krasjes op het botje, dat daar flink beschadigd is, rechts nog 1 krasje stond en links 2 krasjes om de telwoorden 1 en 2 weer te geven.

In de rechtse kolom moet 11 dan gelezen worden als 10 + 1, 21 als 20 + 1, 19 als 20-1 en 9 als 10-1. Een telwoord voor 9 afgeleid van 10-1 komt in Niger-Congo talen voor en ook 19 als 20-1 (Yoruba).

Van bovenaf wordt het dan [2?], 12 (10+2), 13 (10+3), 17 (15+2) en 18 (15+3).