De Wouter Tapes en het multiculturele drama op microformaat

Je kunt niet alles bijhouden: pas deze week was ik in de gelegenheid om het tweeluik De Wouter Tapes te zien. Op basis van commentaren en columns her en der hield ik rekening met een gestage ontbladering van de eens zo bejubelde PvdA-leider. Frits Abrahams, Jan Blokker, Felix Rottenberg, Dick Pels, Marcel van Dam en anderen uit de roedel van linkse publicisten hadden zich immers meesmuilend uitgelaten over Bos’ kennelijke besluiteloosheid en diens gebrek aan lange-termijnvisie. Deden ze dat met openlijk leedvermaak? Nog nét niet. Wel met, laten we zeggen, Schadenfreude, de Duitse term die het schemergebied tussen leedvermaak en meewarigheid accuraat in kaart brengt.

Wat waren de precieze klachten? Deze: Bos heeft geen visie. Bos laat zich souffleren door een belabberde denktank. Bos weet op beslissende momenten niet welke koers hij en zijn PvdA moeten varen.

Met die kritiek toonde de roedel zich kort van memorie. Was Wouter Bos niet verkozen omdat hij zich niet besmet wist door oud-linkse retoriek die fnuikend was gebleken voor de partij? Was hij niet de verpersoonlijking van een nieuwe beweging binnen de PvdA, een beweging waar hartstochtelijk naar werd verlangd om uit de impasse te komen die een voorlopig dieptepunt beleefde tijdens het – korte – tijdperk-Melkert? En: was Wim Kok in zijn tijd dan wél een ontwerper van ideologische vergezichten? Koks uitspraak die nog het meest in die richting ging betrof nu juist een vreugde om de afwerping van het juk van een onnodige en onnutte polarisatie. Met een voor hem onkarakteristieke lyriek bejubelde Kok de bevrijdende werking van het afschudden van de ‘ideologische veren’ – wat op zich de opmaat betekende voor een nieuwe ideologie.

Bij al die kritiek naar aanleiding van De Wouter Tapes lijkt het erop dat sommige sleutelmomenten uit het tweeluik over het hoofd worden gezien. Cruciaal lijkt mij de scène waarin Bos de rouwplechtigheid naar aanleiding van de moord op Pim Fortuyn memoreert. Hij herinnert de gespreksgenoten in zijn denktankje aan de mensen die daar toen langs de weg stonden – de hardcore LPF-ers en Pimmianen. ,,Dat waren ónze mensen die daar stonden”, benadrukt Bos. Die observatie typeert de inzet en ambitie van Bos. Hij wil een verdoold electoraat terugwinnen, heet het in termen van partijstrategie. Maar het zou passend zijn om ook te zeggen: Bos ziet het als zijn missie om een verweesd en miskend geraakte bevolkingsgroep te erkennen in hun noden, onzekerheden en frustraties. Om die missie is Bos te waarderen – en ik geef er meer voor dan de makkelijke roep uit de zijlijn om zogenaamd visionaire droogzwemmerij.

Een ander veelzeggend moment in De Wouter Tapes is de licht wanhopige interventie van het toenmalige Tweede Kamerlid Timmermans. Hij spreekt een weifelende Bos toe: ,,Solidariteit, daar gaat het toch om? Daar zijn we toch voor opgericht? (...) Wat is jouw ultieme drijfveer? Dat is die solidariteit!”

Jammer dat Timmermans er niet bij zei met wie die solidariteit moest worden betoond. Te vrezen valt dat Timmermans doelde op een specifiek sociaal-economische solidariteit waar de ‘doelgroep’ al sinds jaren niet meer in de eerste plaats om vraagt, omdat er een roep om een heel andere solidariteit voor in de plaats is gekomen, een roep waar links in het algemeen en bepaalde oud-linkse gelederen binnen de PvdA in het bijzonder nog steeds overwegend doof en blind voor lijken te zijn – een solidariteit met de verdrukten in het publieke domein. Verdrukten die, los van inkomen en achtergrond, het slachtoffer dreigen te worden of al eens zijn geweest van agressief-antisociale landgenoten, om het nu maar eens in heel algemene termen te zeggen.

Wat er gebeurt als die solidariteit uitblijft, was te zien in een recente aflevering van Premtime, van Prem Radhakishun. De eeuwig luidruchtige maar op momenten ook doortastende Prem bezocht het stadsdeel Tuindorp-Oostzaan in Amsterdam. Daar hadden opvallend veel mensen op De Partij voor de Vrijheid van Wilders gestemd. Waarom? Prem zat aan tafel bij drie arbeideresk besnorde mannen die in vroeger tijden prat waren gegaan op ‘hun’ partij, de PvdA. Eén van de drie, een scharrelaar in tweedehands spulletjes, woonde al zestig jaar in het stadsdeel. Recent vierde in zijn straat een groep jonge Marokkanen een feestje. Halverwege het feest besloten die Marokkaanse feestvierders de ruiten van zijn busje in te gooien. Zonder aanleiding? Zonder aanleiding.

De echtgenote van de man was er iets van gaan zeggen. Resultaat: de bejaarde echtgenote was door de jonge Marokkanen het ziekenhuis in geslagen. Prem toog met de man naar het stadsdeelkantoor, waar een bebrilde stadsdeelraadbobo van het type Gerdi Verbeet de scharrelaar meedogenloos berispte. Goed, dat zijn vrouw met een klaplong en gebroken ledematen in het ziekenhuis was beland, dat was een bedrijfsongeval. Maar de echte schande was volgens deze mevrouw dat de geplaagde echtgenoot daarna op Wilders was gaan stemmen. Of hij wel wist dat hij daarmee richting racisme afdwaalde? Dat was per saldo een veel erger misdrijf dan die molest door de Marokkanen.

Prem Radhakishun stond erbij en keek ernaar. Wat viel er te becommentariëren? Dit was het multiculturele drama op micro-formaat Want: nu zagen we eens van heel dichtbij hoe een PvdA-stadsdeelraadknuppel afkomstig uit het dat-mag-je-niet-zeggen-kader een traditionele PvdA-aanhanger vernederde en afviel in zijn heel begrijpelijke noden en onzekerheden. Is het gek dat zo iemand vol verbittering uitwijkt naar de club van Wilders? Misschien niet eens in de eerste plaats vanwege het incident met de Marokkaanse huftertjes. Want het beslissende zetje kwam van de PvdA-knuppel. De missie van Wouter Bos om ‘onze’ mensen te erkennen in hun frustraties wordt, dat zal duidelijk zijn, niet gedeeld in alle lagen van de partij.

Is het nu echt zo ingewikkeld en ingrijpend voor de PvdA om een volmondig en overtuigd ‘ja’ tegen een multicultureel Nederland te combineren met een ruiterlijke erkenning van de in het oog springende angels en klemmen van het huidige multiculturalisme? Door een inmiddels steeds onbegrijpelijker wordende weigering om die angels en klemmen onder ogen te zien, laat de PvdA, en links in het algemeen, het debat hieromtrent over aan de neoconservatieven en xenofoben. Het nettoresultaat van die weigerachtigheid onder links mag nu toch wel bekend worden verondersteld.