Tapijt als propaganda

Carola Hicks: The Bayeux Tapestry. The Life History of a Masterpiece. Chatto & Windus, 352 blz. € €43,–

‘La Telle du Conquest’, het ‘doek van de strijd’, ofwel La Tapisserie de Bayeux, in de kathedraal van Bayeux, is het beroemdste stuk middeleeuwse textiel ter wereld. Het bestaat uit een smalle strook linnen van 70 meter lang met daarop geborduurd als een strip de gebeurtenissen die leidden tot de Slag bij Hastings, op 14 oktober 1066. In dat gevecht versloeg Willem de Veroveraar, hertog van Normandië, Harold, de jonge koning van Engeland. Wie het gemaakt heeft is niet zeker. De Britse kunsthistorica Carola Hicks stelt die vraag ook niet, maar onderzocht juist het Nachleben. Gedetailleerd beschrijft ze de lotgevallen van het borduurwerk.

Die geschiedenis is soms ongelooflijk. Zo heeft Napoleon Bonaparte deze lap textiel gebruikt om er zijn eigen expansiedrift mee te onderstrepen en te rechtvaardigen. Napoleon identificeerde zich natuurlijk met de hoofdpersoon, Willem de Veroveraar. Toen hij in 1803 staatshoofd was geworden en er in Parijs een frivool hofleven rondom hem en zijn Josephine opbloeide, liet hij het tapijt aanrukken en deponeerde hij het met veel tamtam in het Musée Napoléon. In de publiciteitscampagne haastten journalisten en historici zich om te bewijzen dat het kleed geborduurd was door ‘la Reine Mathilde’, de vrouw van Willem. In 1804 kregen Mathilde en haar tapijt zelfs een hoofdrol in een ‘pièce anecdotique’ dat werd opgevoerd in het Parijse Vaudeville theater. Een betere manier om het volk te bereiken was niet denkbaar.

Een paar decennia later, toen het Tapijt in Normandië een toeristische attractie was geworden, raakten de door de Middeleeuwen bezeten Pre-Raphaëlieten onder de indruk van zoveel expressie met behulp van uitsluitend gekleurde wollen draden. William Morris en een bevriend textielexpert ontwikkelden natuurlijke verfstoffen en in 1886 werd een replica van het borduurwerk gepresenteerd.

Intussen kwam in Engeland de rol van de heldhaftige Harold steeds meer naar voren. En dat het dames waren die het geborduurd hadden werd in de loop van de negentiende eeuw door verschillende progressieve groepen sterk in twijfel getrokken, want welke intelligente vrouw borduurde? Dat werd in de Middeleeuwen immers in werkplaatsen van professionele borduurders uitgevoerd.

En zo hechtte elke tijd zijn interpretatie aan dit doek met zijn historisch beladen onderwerp. Zelfs de nazi’s hebben zich de invasie van Willem willen toeëigenen als verheffend voorbeeld. Carola Hicks beschrijft hoe het een haar heeft gescheeld of het was Himmler gelukt het Tapijt in de laatste woelige maanden van de Tweede Wereldoorlog naar Berlijn te vervoeren. Had hij zijn opdracht vier dagen eerder verzonden, dan was het in de strijd vernietigd.